Kelime-Sözcük

Alt Kategoriler :

  Sözcüklerde Anlam Bilgisi Fiil - Eylem Ad Sıfat Zamir (Adıl) Zarf (Belirteç) Edat (İlgeç) Bağlaç Kısaltma Ünlem Hece
Bu Kategoriye İçerik Girin veya Soru Sorun

Kategori İçi Sözlük

Bu Sayfayı Paylaş:

Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler

Birleşik sözcüklerden en az biri anlam olarak değişikliğe uğramışsa veya sadece benzetma amacıyla kullanılıyorsa bitişik yazılırlar :
  • Kuşburnu (hem kuş, hem burun gerçek anlamı değil)
  • Karafatma (fatma sözcüğü gerçek anlamında değil)
  • Kargaburnu (hem karga hem de burun farklı bir anlama gelip bir aleti belirtmektedirler)
  • Dilberdudağı (hem dilber hem dudak benzetme anlamıyla farklı anlamlara gelmiştir)
  • Samanyolu (Saman ve yol tamamen benzetme amacıyla farklı anlamlarda kullanılmış)
  • Kavuniçi (Ham kavun hem de içi ile ilgisi olmayan bir renk belirtiliyor)
Ancak geleneksel olarak birleşen sözcükler anlamını korumalarına rağmen birleşik yazılan bazı sözcükler de vardır :
Baş sözcüğü ile başlayanlar, başı ile bitenler, oğlu veya kızı ile bitenler, ağa, bey, efendi, hanım, nine gibi sözcüklerle bitenler, birkaçı, birkaç, biraz, birçok, birçoğu, hiçbiri, herhangi gibi bazı belirtisiz adıl veya önadlar.
  • başbakan
  • aşçıbaşı
  • elkızı
  • ağabey
  • hanımefendi
  • paşababa
  • birkaçı
  • birçoğu
  • hiçbiri
İki veya daha fazla sözcükten oluşan kişi adı, soyadı, lakaplar, Türkçe yer isimleri bitişik yazılırlar.
  • Atatürk
  • Yirmisekiz Çelebi
  • Gürol
  • Çanakkale
  • Beşiktaş
  • Kabataş
İkinci sözcük köy, şehir, ırmak, mahalle, dağ, deniz, tepe gibi coğrafik yerler olan sıfat ve belirtisiz ad tamlaması şeklinde olanlar da bitişik yazılır :
  • Karadeniz
  • Uludağ
  • Eskişehir
Örneğin Marmara Denizi belirtili ad tamlaması olmasından dolayı ayrı yazılır. Yine Ağrı Dağı örneğinde bu nedenle sözcükler birleşmez.
Eğer yer isimlerinde ünvan sonda ise bitişik yazılır :
  • Davutpaşa (ilçe)
  • Bayrampaşa (ilçe)
  • Mustafabey (ilçe)
İki sözcük birlikte yazılırken ses düşmesine veya fazladan ses türemesine yol açıyorsa kesinlikle bitişik yazılır :
  • Niçin (ne için)
  • Sütlaç (Sütlü aş)
  • Kaynana (kayın ana)
  • Emretmek (emir etmek)
  • Kaydolmak (kayıt olmak)
  • Kaybolmak (kayıp olmak)
  • Affetmek (af etmek)
  • Reddetmek (red etmek)
  • Zannetmek (zan etmek)
Görüldüğü gibi et- ve ol- eylemleri önceki sözcüğe birleşebilmektedir.
Sözcüklerden biri emir ifade eden bir sözcükse birleşik yazılır :
  • ateşkes
  • kapkaç
  • sıkboğaz
-a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf-fiil (belirteç-eylem) ekleri ile bil-, dur-, gel-, gör-, kal-, ver-, yaz- eylemleri bitişik yazılır :
  • Geliver- (gele ver-)
  • Çıkagel- (çıka gel-)
  • Düşünebil- (düşüne bil-)
-en(-an), -r (-ar, -er), -maz (-mez) , -mış (-miş) ekleriyle oluşan bir sıfat-fiil (önad-eylem) varsa :
  • cankurtaran
  • bilgisayar
  • külyutmaz
  • çokbilmiş
  • yurtsever
  • hacıyatmaz
İkinci sözcüğü görülen geçmiş zaman yani -di eki ile oluşan bir sözcükse bitişik yazılır :
  • gecekondu
  • kaptıkaçtı
  • biçerdöver
Farsça kurala göre oluşan isim ve sıfat tamlamaları ve kalıplaşmış ifadeler, Arapça kurala göre oluşturulan tamlamalar ve kalıplaşmış ifadeler birleşik yazılır :
  • gayrimenkul
  • fevkalade
  • velhasıl
Kesin bir konum belirtmeyen ast, üst, üzeri sözcüklerini ikinci söz olduğunda birleşik yazılır :
  • bilinçaltı
  • ayaküstü
  • suçüstü
Ev, hane, zade, name ile oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
  • bakımevi
  • hastahane
  • amcazade
  • kanunname
Ara yönler kalıplaşmış olmalarından dolayı bitişik yazılır :
  • küzeybatı
  • küzeydoğu
  • gündeydoğu
  • güneybatı
Müzik makamları kalıplaşmış olmalarından dolayı bitişik yazılır :
  • kurdilihicazkar
  • acembuselik
  • sultaniyegah
  • acemaşiran
Bazı kuruluşların isimleri bitişik yazılır :
  • İçİşleri
  • Genelkurmay
  • Yükseköğretim

.

Türkiye Türkçesinde Sözcük Oluşması

Türkiye Türkçesininen çok sözcük türetme son eklerle yapılır :
  • göz
  • gözcü
  • gözlük
  • gözlükçü
  • gözcülük
  • gözlemek
  • gözlemci
  • gözetmen
  • gözetlemek
Türkiye Türkçesinin yeni sözcükler türetme sadece eklerle yapılmaz. En çok kullanılan türetme şekillerinden biri birleşirmedir.
1. Kelime2. KelimeTüretilen
gecekon-gecekondu
güneybatıgüneybatı
açıköğretimaçık öğretim
Yabancı dillerden birleşik sözcükler de gelmektedir :
1. Kelime2. KelimeTüretilen
e (elektronic)maile-mail
checkupcheck-up
Bazen çekim ekleri ile sözcük kalıplaşabilir ve yeni bir sözcük oluşabilir:
1. KelimeEkTüretilen
uy--DUuydu
yaz--Aryazar
Bazen sözcüğün uzun hali kısalır ve yeni bir sözcük türemiş olur :
  • kilo : kilogram
  • pop : popüler
Bazen birden fazla sözcüğün baş seslerinden kısaltma ile sözcük üretilebilir :
  • Lazer < LASER : Light Amplification by Stimulated Emission Of Radiation
  • İTÜ : İstanbul Teknik Üniversitesi
Birden fazla sözcüğün bazı bölümleri birleştirilerek de sözcük üretilebilir :
  • arge : araştırma-geliştirme
Bazen bir biçimden unutulan bir kök tekrar ortaya çıkar veya tamamen yeni bir sözcük türüyebilir. Türkçede ayıl- ve bayıl- eylemlerinden bay- ve ay- eylemleri türemiştir.
  • Sus baydın artık
  • nihayet aydın

.



Bu Sayfayı Paylaş:

İletişim Bilgileri

Takip Et

Her Hakkı Saklıdır. Bu sitede yayınlanan tüm bilgi ve fikirlerin kullanımından fibiler.com sorumlu değildir. Bu sitede üretilmiş , derlenmiş içerikleri, fibiler.com'u kaynak göstermek koşuluyla kendi sitenizde kullanılabilirsiniz. Ancak telif hakkı olan içeriklerin hakları sahiplerine aittir