Ana sözcüğü TDK sözlüğündeki açıklamaları yetersizdir
Ana sözcüğü TDK sözlüğünde şu şekilde açıklanmıştır :
- Anne
- Yavrusu olan dişi hayvan
- Dinî bakımdan aziz tanınan bazı kadınlara verilen saygı unvanı
- Yaşlı kadınlara saygılı bir seslenme sözü
- Velinimet
- Alacağın veya borcun, faizin dışında olan bölümü
- Temel, asıl, esas
- Çizgilerden herhangi birini anlatan kelimeye sıfat olarak geldiğinde o çizginin, belirli bir kural altında hareket ederek bir yüzey oluşturmaya yaradığını anlatan bir söz
Açıklamalar ile ilgili bazı sorularım olacak.
1 ve 2. madde neden ayrı yazılmı gereği duyulmuştur? Bu iki madde yerine
"Yavrusu olan dişi"
gibi tek bir tanım yeterli olmaz mıydı ? Bu tek tanım sonuç olarak hem insanlar için hem de diğer canlılar için anneyi karşılamaktadır.
7. madde ile temel, asıl, esas gibi farklı anlamları olan üç kelimeyi ifade etmek kafa karışıklığı yaratmaktadır. Temel , asıl ve esas kelimelerin üçünü birden mi karşılamaktadır ? Yoksa bir cümlede herhangi biri anlamına gelebilir mi demektir ? Verilen cümle örneği
Ana bina aradan geçen elli beş yıla karşın değişmemiş
şeklinde bir cümledir. Verilen cümlede ana kelimesi ne temel anlamına gelir, ne asıl ne de esas. Üç açıklama da bunu karşılamaz.
Bu açıklama yerine
Benzerleri içinde en büyük, en önemli olan ve benzerlerinin kendisinden çıktığı, türediği veya kendisinde birleştiği şey
gibi genel bir açıklama yapılabilir. Bu tanım düşünüldüğünde aşağıdaki örnekler daha da anlamlı olur
Ana cadde, Ana damar, Ana dal, Ana muhalefet, Ana bina, Ana kapı, Ana kent, Ana yemek
Ana muhalefet ve ana yemek, benzerleri içinde en önemli en büyük şeyi belirtmektedir. Ana damar ve cadde , diğer damar ve caddelerin bağlandığı (çıkan veya giren) en önemli damarı veya caddeyi belirtmektedir.
Ana ifadesinin, Anne ve yanındaki yavruları (kendisinden türeyen veya kendisine bağlı) düşünüşünden bu yan anlamının oluştuğu tahmin edilebilir. Örneğin Ana bina ifadesi bir yerdeki en büyük binayı belirtir. Tıpkı anne örnek ve yavrularını gören bir kişi için ana örnek gibi.
Bu nedenle tek bir tanım yerine aşağıdaki gibi iki tanım da yapılabilir
Benzerleri içinde en büyük, en önemli olan
ve
Benzerlerinin kendisinden çıktığı, türediği veya kendisinde birleştiği şey
Bu açıdan Ana muhalefet, ana bina, ana kent, ana yemek ilk tanıma uygun örneklerdir. Ana cadde, ana damar, ana dal, ana kapı ise ikinci tanıma uygun örneklerdir.
5. tanım yani velinimet açıklaması da yetersiz gibi görünmektedir. Bunun yerine
Anne gibi bakan, kollayan, destek olan
gibi bir tanım daha iyi olurdu. Örnek bir cümle olan "Yoksullar anası" cümlesine de uygun bir tanım olurdu. Tanımda Anne kelimesinin kullanılmasının bir sorun olacağını zannetmiyorum. Cünkü ana ifadesinin yan anlamıdır bu anlam.
