Nikâh kelimesi Türkçe'ya Arapça'dan geçmiştir. Arapça'ya da Farsça Nigâh (birine bakma, gözetme) kelimesinden geçmiştir

Oğuz kelimesi boy anlamına gelen Ok (Og) ile çokluk eki olan -z birleşiminden oluşmuş bir kelimedir ve boylar anlamına gelmektedir. Oguz daha sonra Oğuz haline gelmiştir

Türkçe'nin doğru ve kapsamlı bir etimolojik sözlüğü hala yoktur

Türkçe'de tüm kelimeler tek heceli köklerden türemiştir.

Türkçe kelimelerin köklerini veren etimoloji sözlüğü.

Türkçe kelimelerin köklerini veren etimoloji sözlüğü

Türkçe kelimelerin köklerini veren etimoloji sözlüğü

Andreas Tietze'nin Türkçe etimolojik sözlüğü. Yazarın ölmesinden dolayı eserin tüm ciltleri tamamlanamamıştır.

Türkiye Türkçe'sindeki diğer dillerden alıntı olmayan kelimelerin köklerini veren etimoloji sözlüğü.

Türkçe'nin Ortadoğu (Kuzey Irak-Zağros dağları-Azarbaycan) kökenli eski bir dil olduğunu savunmaktadır. Eski Medlerdeki Mag kavramından bir çok dilde (Sami,Hint-Avrupa,Ural-Altay) ortak ve benzer anlamlı kelimelerin (bey, büyücü, devlet vb.. anlamlındaki o dillerdeki kelimelerin benzerliği ve ortaklığı) türetildiğini savunmuştur. Uzun adı "Bey İle Büyücü. Avrasya'da Tanrı, Hükümdar , Devlet ve İktisat Hakkında Dilin Söyledikleri" şeklindedir

Sevan Nişanyan'ın "Sözlerin Soyağacı" kitabınındaki kelimeleri içeren online etimoloji sözlüğü.

Rüzgâr kelimesi Farsça gün,gündüz,zaman anlamına gelen rûzgâr kelimesinden gelmektedir. Rûzgâr kelimesi ise rôz (gün, gündüz) ile kâr (yapan, eden veya yapılan şey) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur

Arapça'daki akl (düşünme , kavrama işi) kelimesinden gelmektedir

Arapça âkıl (akıllı) kelimesinden gelmiştir. Son dönemlerde âkıl yerine akil olarak kullanılmıştır

Gavat - Kavat kelimesi Arapça El-Kavvât "koyun sürüsünü güden çoban" anlamına gelen kelimeden gelmektedir. Bu kelime zamanları "kadınları gütme, yönetme" anlamına gelerek "karısı, kızını satan kişi" anlamına gelmiştir.

Gavat - Kavat kelimesi Arapça El-Kavvâd ("idare eden, liderlik eden" anlamına gelen kaade kökünden gelir) kelimeden gelmektedir. Bu kelime zamanla "kadınları yönetme" anlamına gelerek "karısı, kızını satan kişi" anlamına gelmiştir.

Monşer kelimesi Fransızca Mon Cher (arkadaşım, canım, tatlım, azizim gibi bir anlama gelir) ifadesinden gelmektedir

Ulan ve lan hitabet şekli veya seslenme ifadesi , oğlan kelimesinin değişmesinden oluşmuştur. Oğlan kelimesi uğlan > ulan ve lan şeklini almıştır

Kültür kelimesinin Türkçe karşılığı olarak kullanılmış hars kelimesi doğru bir tercih değildir. Hars kelimesi Arapçada sadece toprak ekimi anlamına gelmektedir. Cultura (Kültür) terimi Latince sadece toprak ekimi değil aynı zamanda tapınma özelliklerini de belirtmektedir

Mehter kelimesi Farsça mihtar (en büyük, en büyük görevli veya hizmetli) kelimesinden gelmiştir

Fransızca vurmak, dövmek anlamlarında gelen taper fillinin 3. tekil şahıs halinden İngilizce'ye geçmiştir. İngilizce'den Türkçe'ye ise tape veya teyp şeklinde geçmiştir

Eski Türkçe'de ve günümüz Azeri Türkçesinde ve bazı Türk dillerinde olan kapalı e (a'ya bir yakın bir e) günümüz Türkçe'sinde ya E ile ya da İ'ye dönüşmüştür ve bu şekilde yazılmaktadır. Örneğin beş, yeti (yedi), ked (giy) kelimelerinde kapalı E bulunmaktadır ancak bugün Türkiye Türkçe'sinde geçerli değildir

Eski Türkçe'de sık kullanılan geniz N'si, günümüz Türkiye Türkçe'sinde kalmamıştır. Örneğin oN kelimesindeki N geniz N si (geniz N si nğ gibi okunur) korunmamış ve normal N gibi okunmaktadır

Türkiye Türkçe'sinde Ya- kökü ile başlayan çok sayıda kelime kullanılmaktadır. Ancak ya-mak eylem kökü kullanılmamaktadır. Bu yazıda bu eylem kökünden türeyen isim ve eylemlere bakacağız.
Ya- kökünün ışımak, parlamak, ateş, yanma ile ilişkili bir anlama geldiği tahmin edilebilir. Aşağıdaki bir kaç kelimeden bunu anlayabilirsiniz.

Ya-n-mak
Ya-k-mak
Ya-l-mak (Parlama, yanmaya başlama)
Ya-l-ap, Yal-ım (Alev, parıltı)
Ya-l-dız>Yıldız
Ya-l-az>Alaz (Alev, parıltı)
Ya-l-dır-ım> Yıldırım
Ya-rı-mak (Işık saçmak, aydınlatmak)
Yal-u-mak>Yaş-u-mak>Işımak
Yaşuk>Işık
Ya-n-gın

Ya- kökünün aslında eski Türkçe'de ñ (geniz n)  olduğu belirtilmektedir. Bu ses Oğuz grubu Türkçesinde y sesine dönüşmüştür. Moğolcada ise n sesine dönüşmüştür. Örneğin Moğolcada aşağıdaki örnekler verilebilir

na- : ışımak
na-r  : parıldamak, ışık saçmak
nar-an  : güneş

Moğolcadaki anlama bakıldığında ya- kökünün ışımak gibi bir köke dayandığı varsayılabilir.
Ya köküne dönüşlülük eki -n getirilerek (döv-(ü)n-mek, kaşı-n-mak gibi) "kendi kendine" ışıma anlamı ile ya-n-mak eylemi türer. Pekiştirme etkisi veren -k eki (bur-k-mak, kır-k-mak gibi) getirilerek ise ya-k-mak eylemi (bir şeyin yanmasını sağlamak) yaratılır. Edilgenlik eki -l ile (sev-il-mek, döv-ül-mek, öv-ül-mek gibi) de ya-l-mak ile de ışıldama anlamı katılmış diye tahmin edilebilir. Geçişsiz fiilileri geçişli hale getiren -r (çık-(a)r-mak, piş-(i)r-mek gibi) eki ile de aydınlatmak, ışıtmak anlamına gelen yar-ı-mak,yar-u-mak eylemi türemiş olabilir.
Ya-n-mak, Ya-l-mak,Ya-k-mak,Ya-r-mak eylemlerine gelen eklerle çok sayıda kelime türemektedir. Yaygın kullanımı devam eden kelimelerin bir kısmı aşağıdaki gibidir :

Ya-l-dız>Yıldız
Ya-l-dız
Ya-l-dır-ım> Yıldırım
Yan-gın
Yan-ık
Yar-u-mak>Yaşu-mak>Işı-mak
Yar-uk>Yaşu-k>Işı-k
Yar-ın (bir sonraki günün sabahı, gün ışıdığı zaman anlamından gelmiştir)
Ya-ğız (Yağız kelimesi kızıl, koyu kahverengi, siyah arasında bir rengi belirtir. Bu kelime de Ya- kökünden gelme ihitmali vardır)

Al, Ala, Ela

Ya-l kelimesinden başdaki y harfinin düşerek kırmızı anlamına gelen Al kelimesinin türediği tahmin edilmektedir. Al kelimesi ateş sonucu çıkan kırmızı-turuncu renkleri belirtmektedir. Hatta karışık anlamına gelen Ala kelimesi de Al-a şeklinde Al kelimesinden türediği düşünülebilir. Ala kelimesi de daha sonra Ela'ya dönmüş ve karışık renkli göz renklerini anlatmak için kullanılmıştır. Ala kelimesinden alaca (karışık renk), alacalı bulacalı, alabalık gibi kelimeler oluşmuştur.

Farsça Alavdan Türkçe Aleve

Bazı kaynaklarda Alev kelimesinin Farsçadan alındığı belirtilir. Ancak bu doğru değildir. Alev kelimesi  Yal-az>Yal-av>Alav>Alev şeklinde oluşmuş bir kelimedir. Yalaz ve Yalav kelimesi alev anlamında Eski Türkçede geçmektedir. Farsça'ya Türkçeden geçmiştir.

Kaynaklar

Web

www.nisanyansozluk.com/?k=Alev&x=0&y=0
www.etimolojiturkce.com/kelime/alev
bilimdili.com/toplum/dil/kasgarli-turkce-mogolca

Kitap

Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı , Sevan Nişanyan

Makale

AL Kök Sözcügü, Haluk BERKMEN

Yap- kökü Eski Türkçede ve bazı Türk dillerinde bir şeyi kaplayacak şekilde örtmek gibi bir anlama gelmektedir. Bu anlamdaki bir  kullanım Türkiye Türkçesinde artık kalmamıştır. Ancak bu kök ile ilgili kelimeler ve eylemler yaygın olarak kullanılmaktadır.
Yeni bir şey oluşturmak, meydana getirmek anlamına gelen ve bugün Türkiye Türkçesinde yaygın olarak kullanılan "yapmak" fiili aslında üstte belirtilen "örtmek" anlamında verilen "yapmak" fiilidir. Örtmek anlamına gelen ilk anlam, örneğin bir binayı "yapıp" en son çatıyı "örtmek" gibi bir anlamda kullanıldığından bugünkü "yapmak" anlamına genişlemiş olma ihtimali vardır.
Yapmak gibi kapmak (kap-a-mak) fiili de örtmek anlamına gelen yap kökünden benzeşme yoluyla oluşmuş bir kök olabilir. Yap- kökü örtmek, bir şeyi kaplama, kapamak gibi bir anlama gelmesinden dolayı, kap kökü de bu kökten türetilmiş olabilir. kap ve yap köklerinin benzerliğinden dolayı birinin diğerini etkilediği tahmin edilebilir.
Aslında "kapmak" fiili (kaplamak anlamında) bugün kullanılmamaktadır. Ancak Anadolu ağızlarında hala  bulunmaktadır. Ünlü türküde

Manda yuva yapmış söğüt dalına
Yavrusunu sinek kapmış gördün mü ?

şeklinde söylenir. Türküdeki kapmış ifadesi manda yavrusun tamamen sinekle kaplanmış olduğunu belirtir. Bazı kaynaklarda "sinek ısırması" olduğu da söylenir ancak ben kap kökünün ısırmak anlamına geldiğini bir kaynakta görmedim. Ancak yörede bu anlamda da kullanılıyor olabilir.

Konu dışı olarak belirtelim ki manda söğüt dalına çıkıp yuva yapmıyor. Söğüt dallarından yapılan bir yuvada yaşıyor. Yukarıda da zaten kapmak eylemini açıkladık. Bu türkünün sözlerinin saçma olduğunu söyleyip türkülere ve Türklere hakaret etmeye çalışan bir hayli cahil var bu ülkede.

Yap kökünden gelen diğer önemli kelime de yap-ış-mak fiilidir. Yap köküne -iş (işteşlik, karşılılık) veren ek ile yap-ış-mak fiili türemiştir. Bu fiil iki şeyin birbirini örtecek şekilde birleştirilmesi anlamından türemiş olmalıdır.
Yaprak kelimesinin de yap kökünden geldiği düşünülmektedir. Yapurgak kelimesinden yaprak kelimesi türemiştir. Ağacın yapraklarının güneşin ışıklarını örtmesinden dolayı bu adın verildiği tahmin edilmektedir.
Sonuç olarak yap kökü ile ilgili aşağıdaki kelimeler vardır

yap-mak
yap-ı
yap-ıt
yap-ış-mak
yap-ış-kan
yap-ış-tır-mak
yap-ış-tır-ı-cı
yap-r-ak
kap-mak (kaplamak anlamında)
kap-la-mak
kap-at-mak

Eski Türkçe'de yapçın (yapçun, yawçun) ifadesi tutmak-yapıştırmak gibi bir anlama gelmektedir. Yapçur (yawçur)  yapışmak, tutkal, yapıştırıcı anlamlarında kullanılmıştır.

Türkçe'de kişi zamirleri aşağıdaki gibidir :

Ben
Sen
O
Biz
Siz
Onlar

İlk bakışta aşağıdaki gibi bir ilişki görülür

B : Ben ve Biz
S : Sen ve Siz
O : O ve Onlar

Görüldüğü gibi birinci tekil ve çoğulda B, ikinci tekil ve çoğul şahısta S ve üçüncü tekil ve çoğul şahısta O harfi dikkat çekmektedir.
Diğer dikkat çeken ilişki -en ve -iz dönüşümüdür :

B-en > B-iz
S-en > S-iz

Üçüncü dikkat çeken konuda üçüncü çoğulun -lAr (lar,ler) çoğul eki ile yapılması

O > O-n-lar

Dikkat çeken bu üç ilişkiyi dilbilimcilerin açıklamalarına bakalım.
Öncelikle bir çok Türk lehçesinde (veya dilinde) ben yerine men, min gibi m ile başlayacak şekilde kelimeler kullanılmaktadır. Bu nedenle birinci tekil şahıs için b gibi m'yi de değerlendirmek gereklidir.  m~b değişimi Türk dillerinde yaygın bir dönüşümdür. (boncuk~moncuk, binmek - minmek)
Diğer bir bilgi de bazı Türk lehçelerinde (veya dillerinde) o yerine ol veya ul kullanılır. Yani bu dillerde üçüncü tekilde l harfi kendisini gösterir. Türkiye Türkçesinde zamanda l düşmüştür. Türkçe için aşağıdaki genel durum verilebilir

Ben/Men
Sen
O/Ol
Biz
Siz
Onlar

Önemli Ural-Altay dillerinde kişi adılları aşağıdaki gibidir :

Türkçe	Cuvaş	Moğol	Mançu	Macar	Fin	Estonca
Ben	Epê	Bi	Bi	En	Mina	Mina
Sen	Esi	Çi	Si	Te	Sina	Sina
O	Vil	Ene / Ter	İ / Tere	Ö	Han	Tema
Biz	Epîr	Bid	Be / Muse	Mi	Me	Meie
Siz	Esir	Ta	Si / Suwe	Ti	Te	Teie
Onlar	Vîsem	Ted	Ce / Tese	Ök	He	Nemad

Ben ve Sen

Moğolca ve Tunguzcada ben ve sen için kullanılan kelimeler aşağıdaki gibidir :

Bi (Moğolca) - Bi (Mançuca) = Ben
Çi (Moğolca) - Si (Tunguzca)  = Sen

Moğolca ve Mançuca arasında bir ç~t~s dönüşümü bulunur. Bu açıdan Moğolcadaki sesin s'den türediği düşünülebilir.
Çuvaşça'da ise

Epî ~ Ep = Ben
Esi ~ Es =  Sen

Ural dili olan Fince ve Estoncada ise

Mina = Ben
Sina = Sen

şeklindedir.
Macarda ise

En = Ben
Te = Sen

şeklindedir. En kelimesinde b veya m düşmüş olabilir. Sonuç olarak Ural-Altay dilleri için ben için b~p~m dönüşümünden b ve sen için de ç~t~s düşünüldüğünde s harfleri görülmektedir. Bu duruma göre Ural - Altay dilleri ile ilgi aşağıdaki gibi bir sonuç çıkarılabilir

Ben için b~p~m
Sen için  s~ç~t

Toplu olarak bakarsak aşağıdaki gibidir :

Ep(Çuvaş) ~  Bi (Moğol) - Bi (Mançu) ~ Be-n (Türkçe) ~ E-n (Macar) ~  Mi-n-a (Fin-Eston)
Es (Çuvaş)  ~  Çi (Moğol) ~ Si (Mançu) ~ Te  (Macarca) ~ Se-n (Türkçe) ~ Si-n-a (Fin-Eston)

Matthias Alexander Castrén'e göre bu diller ortak Altayca denilen bir dilden türemişlerdir ve ben , sen ve o kelimelerinin ilk hâli aşağıdaki gibidir :

Bin : Ben
Sin : Sen
İn : O

Ben ve sen kelimesindeki n sesinin açıklaması Castrén'e göre bu şekildedir.  O zamirinin çoğulunun o-n-lar olması da o zamirinin in olabileceğini göstermektedir. Moğolcada O yerine Ene , Fincede Han şeklinde n sesi yaşamaktadır.  İlginç bir şekilde n harfi aynı zamanda n zamiri adı verilen bir ses olarak da Türkçede yaşamaktadır :

bu-(n)-lar
o-(n)-dan
şu-(n)-la
evdeki-(n)-den
o-(n)-un

Bu n sesi , zamirlere gelmektedir. Dikkat edilirse kelime sonlarının ünlü, eklerinde ünsüz ile başlamasına rağmen bu n sesi araya girmektedir. Halbuki normal koşullarda bu tür bir kaynaştırma sesine gerek yoktur. Bu-lar, o-dan, şu-la, evdeki-den denilebilirdi. Bu durum , n sesinin teklik belirten bir ek olması görüşünü destekler. Bu şekilde kullanılan n sesine Zamir n'si adı verilir.
Sonuç olarak ben kelimeleri için b~p~m ve Sen kelimeleri için de ç~t~s sesi ve bunlara eklenen bir n sesi dikkat çekmektedir.

Biz ve Siz

-z eki artık kullanılmayan ve çokluk (veya ikizleme) ekidir. Bazı kelimelerde yaşamaya devam etmektedir. Özellikle beden ile ilgili birden fazla olan organlarda görülmektedir :

gö-z
di-z
omu-z

Bu nedenle Bi-z ve Si-z deki z eki çoğul eki olmalıdır. Yani Ben-ler = Biz , Sen-ler = Siz gibi düşünülebilir.  Örneğin Çuvaşçada Epir (Biz) ve Esir (Siz) şeklinde olması da ilginçtir. Genel Türkçe ile Çuvaş dili arasında her zaman bir R-Z dönüşümü olduğu düşünülürse aslında kelimeler Epiz, Esiz gibi kabul edilebilir. Benzer bir şekilde Çuvaşça Onlar, Vîsem anlamına gelir ki -sem Çuvaşça -lar ekinin karşılığıdır ve  Vil , O anlamına gelmektedir.
Bi-z ve Si-z gibi olması da Castrén'in Ana Altay dilinde Ben, Sen ve O'nun Bi-n, Si-n, İn olduğu tezini de desteklemektedir.  Diğer Ural-Altay dillerinde de Bi~Mi veya Si~Ti~Çi gibi olması da Bi-, Si kökünün varlığını göstermektedir.
Bu durumda Türkçe kişi zamirlerinin oluşumu aşağıdaki gibi olmalıdır.

Bi-n > Ben
Si-n  > Sen
İn > On > O
Bi-z > Biz
Si-z > Siz
İn-ler veya On-lar > Onlar