Yap- kökü Eski Türkçede ve bazı Türk dillerinde bir şeyi kaplayacak şekilde örtmek gibi bir anlama gelmektedir. Bu anlamdaki bir kullanım Türkiye Türkçesinde artık kalmamıştır. Ancak bu kök ile ilgili kelimeler ve eylemler yaygın olarak kullanılmaktadır.
Yeni bir şey oluşturmak, meydana getirmek anlamına gelen ve bugün Türkiye Türkçesinde yaygın olarak kullanılan "yapmak" fiili aslında üstte belirtilen "örtmek" anlamında verilen "yapmak" fiilidir. Örtmek anlamına gelen ilk anlam, örneğin bir binayı "yapıp" en son çatıyı "örtmek" gibi bir anlamda kullanıldığından bugünkü "yapmak" anlamına genişlemiş olma ihtimali vardır.
Yapmak gibi kapmak (kap-a-mak) fiili de örtmek anlamına gelen yap kökünden benzeşme yoluyla oluşmuş bir kök olabilir. Yap- kökü örtmek, bir şeyi kaplama, kapamak gibi bir anlama gelmesinden dolayı, kap kökü de bu kökten türetilmiş olabilir. kap ve yap köklerinin benzerliğinden dolayı birinin diğerini etkilediği tahmin edilebilir.
Aslında "kapmak" fiili (kaplamak anlamında) bugün kullanılmamaktadır. Ancak Anadolu ağızlarında hala bulunmaktadır. Ünlü türküde
Manda yuva yapmış söğüt dalına
Yavrusunu sinek kapmış gördün mü ?
şeklinde söylenir. Türküdeki kapmış ifadesi manda yavrusun tamamen sinekle kaplanmış olduğunu belirtir. Bazı kaynaklarda "sinek ısırması" olduğu da söylenir ancak ben kap kökünün ısırmak anlamına geldiğini bir kaynakta görmedim. Ancak yörede bu anlamda da kullanılıyor olabilir.
Konu dışı olarak belirtelim ki manda söğüt dalına çıkıp yuva yapmıyor. Söğüt dallarından yapılan bir yuvada yaşıyor. Yukarıda da zaten kapmak eylemini açıkladık. Bu türkünün sözlerinin saçma olduğunu söyleyip türkülere ve Türklere hakaret etmeye çalışan bir hayli cahil var bu ülkede.
Yap kökünden gelen diğer önemli kelime de yap-ış-mak fiilidir. Yap köküne -iş (işteşlik, karşılılık) veren ek ile yap-ış-mak fiili türemiştir. Bu fiil iki şeyin birbirini örtecek şekilde birleştirilmesi anlamından türemiş olmalıdır.
Yaprak kelimesinin de yap kökünden geldiği düşünülmektedir. Yapurgak kelimesinden yaprak kelimesi türemiştir. Ağacın yapraklarının güneşin ışıklarını örtmesinden dolayı bu adın verildiği tahmin edilmektedir.
Sonuç olarak yap kökü ile ilgili aşağıdaki kelimeler vardır
yap-mak
yap-ı
yap-ıt
yap-ış-mak
yap-ış-kan
yap-ış-tır-mak
yap-ış-tır-ı-cı
yap-r-ak
kap-mak (kaplamak anlamında)
kap-la-mak
kap-at-mak
Eski Türkçe'de yapçın (yapçun, yawçun) ifadesi tutmak-yapıştırmak gibi bir anlama gelmektedir. Yapçur (yawçur) yapışmak, tutkal, yapıştırıcı anlamlarında kullanılmıştır.
