Blog

Yoğurt, Ayran, Kefir, Kımız Türk İcadı Mıdır ?

Yoğurt, Ayran, Kefir, Kımız gibi yiyecekler Türk icadı mıdır ? Bu yazıda bu konu inceleniyor
Türklerin göçerlik dönemi yaşamından (Türklerin göçerlik dönemi öncesi yerleşik dönemleri de vardır. Ancak bu tarih dönemleri henüz tam aydınlanmamıştır) kalan bazı yiyecekler vardır. Göçerlik nedeniyle yiyeceklerin daha uzun süre korunabilmesi önemlidir. Bunun için Türkler sütten yoğurt , kımız ve kefir yapmışlar, yoğurttan da ayran yapmışlardır. Bu şekilde süt daha uzun süre korunabilen başka içecek ve yiyeceklere dönüşmüştür. Salam, sucuk , pastırma, kavurma gibi eti uzun süre saklamak için yapılan yiyecekler de Türk-Moğol-Macar gibi göçerlik geleneği yaşamış toplumların icadıdır.

Süt Tozu

Süt tozu Türk-Moğol toplumlarının icadıdır. Bu konuda en eski kayıt Marco Polo'nun anılarında Moğolların sütü güneşte kuruttuklarından bahsettiği seyahatleridir. Türk ve Moğol atlıları atların terkisinde süt tozu taşımışlardır. Süt Tozu 1800lü yıllarda Ruslardan Batı ve dünyaya yayılmıştır.

Yoğurt

Yoğurt kelimesi yoğur-mak eyleminden isim yapan -t eki ile üretilmiş bir kelimedir. Yoğrulmuş, yoğunlaştırılmış olan gibi bir anlama gelmektedir. Yoğur-mak kelimesi ise Yoğ-ur şekilde yoğ-mak (yog-mak) fiiline -(U)r eki eklenmesi ile oluşmuştur. Yog- eylemi de kök olarak Yo- (Yu-) eylemine -g eki ile türetilmiş bir eylem olduğu savunulmaktadır. Yog- eylemi yog-ur-mak (>yoğurmak) şeklinde hala yaşamaktadır.  Yo-~Yu- (>Yı-) eylemi de bir şeyi  "yıkamak" anlamına gelmektedir. Yunus Emre'nin bir şiiri aşağıdaki gibidir :
Bir garip ölmüş diyeler üç günden sonra duyalar
Soğuk su ile yuyalar şöyle garip bencileyin
"Su ile yuyalar" ifadesi su ile yıkarlar olarak çevrilir. Görüldüğü gibi yıkamak anlamına gelen eylem, yog-mak ile yoğurma (örneğin bildiğiniz gibi hamur yoğrularak kabartılır, katılaştırma , kabartma anlamına gelir) anlamına gelmiş, "yoğrulaştırılmış" anlamında yoğurt kelimesi oluşmuştur.
Yoğurt kelimesi bir çok dile Türkçeden geçmiş bir kelimedir :
joghurt (Almanca)
yoghurt; yogurt (İngilizce)
yaourt (Fransızca)
yogurt (Rusça, Sırpça, Hırtavça, Bulgarca)
yaurt (Romence)
yoñurtu (Japonca)
Hem kelimenin kökeninin Türkçe olması ve dünya dillerine Türkçeden geçmesi yoğurdun bir Türk icadı olduğunu kanıtlamaktadır.

Ayran

Ayran, yoğurda süt koyularak yapılan bir içecektir.  Divan-i Lugati't-Türk'te bahsedilen bir içecektir. Bu konuda herhangi bir tereddüt yoktur. Ayran kesinlikle Türk icadıdır.  Ayran kelimesinin ayır-an şeklinde ayır-mak fiilinden türediği tahmin edilmektedir. Ancak bazı kaynaklarda da  ayra-mak (mayalamak, ekşimek) kelimesinden geldiği savunulmaktadır. Ayran sadece Türkler ve Türklere yakın çoğrafi bölgelerde yayılmıştır.

Kefir

Kefirin Kuzey Kafkasya yöresine ait bir içecek olduğu bilinmektedir. Kefir, Rusyadan Batı ülkelerine geçmiştir. Rusya'ya da Küzey Kafkasya dillerinden (tahminen Türkçe veya Migrelce) geçmiştir.
Bir  görüşe göre kefir kelimesi kef (et kaynatıldıktan sonra su üzerinde toplanan köpük) kelimesinden türemiştir. Çünkü kefir mayalanması sırasında köpürür. Bu kelime kef- gibi bir fiilin varlığını gösteriyor olabilir. Köpüğü süzgeçle almak anlamında keflemek kelimesi de bulunmaktadır. Bu nedenle kefir kelimesi kef-ir (açmaktan aç-ar gibi) türemiş olabilir.
Diğer bir açıklama da kefir tanelerinin (tohumlarının) görüntüsünün köpüğe çok benzemesidir. Bu nedenle köp-ür>köf-ür değişikliği olmuş olabilir. Köpük kelimesi de zaten köp-ük şeklinde türemiş bir kelimedir. Aşağıda resimde görüldüğü gibi kefir taneleri köpüğe benzemektedir . Kefirin Türk icadı olduğu görüşünü kuvvetlendiren bir durumda kefirin diğer adının  İngilizcede búlgaros olmasıdır. Kefir için kullanılan "Bulgar yoğurdu" teriminden geçmiş olabilir. Bu isimlendirme içeceğin Kuzey Kafkasya yaşayan Bulgar Türklerinden gelme ihtimalini de arttırmaktadır. Bugün  Rusya ve Kuzey Kafkasya'da yaşayan Tatarlar ve Türk kökenli topluluklar kendilerinin aslında Bulgar olduğunu belirtmektedirler.
Bazı kaynaklarda kefirin Türkçe keyif'den geldiği savunulmuştur. Ancak bu doğru değildir.
Sonuç olarak kefir Kuzey Kafkasya Türklerinin bir icadıdır ve dünyaya buradan yayılmıştır. Zaten kefir taneleri sadece bu bölgede vardır.

Kımız

Kımız, at sütünün mayalanması ile yapılan, az alkollü bir içkidir. Bu içkinin Türk icadı olduğu belirtilir. Hunların kısrak sütüyle içki yapıp içtikleri Çin kaynaklarında dahi geçmektedir. Ancak İskitlere kadar uzanan daha öncesi de vardır.
Kımız kelimesi Kım (ekşilik bildiren bir söz) ile -ız ekinin birleşmesinden oluşmuştur. Örneğin kımız almıla (ekşi elma) şeklinde bir meyve çeşiti vardır. Ancak kımız adının Aremiceden (χmṣ kökü, mayalanmış ekmek, mayalanmış içki anlamında) veya khamets (ekşi fermente) geldiği de savunulmaktadır. Ancak burada sadece kelimenin alınışından bahsedilebilir. At sütünden içki olan kımız Türk-Moğol toplumlarında yaygındır. Çünkü Moğolcada kımız için айраг (ayrag) adı kullanılmaktadır. Yani bu sava göre ad Aramiceden gelse bile içki Türk icadıdır. Kımızın tadı ekşi olmasında dolayı ekşi içecek anlamı kımızı içerecek şekilde genişlemiş olabilir.

Kaynak

Gülensoy, Tuncer. Türkçe Üzerine Notlar: 'Yoğurt', Şubat 1998, C: 1998/I, S: 554, s. 138-139, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi
Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü
bilgive.blogspot.com.tr/2016/02/kimiz-hakkinda-genis-ve-kapsamli-bilgi.html
ESKİ BİR TÜRK İÇECEĞİ: KIMIZ (KOUMISS), Çağatay ÜSTÜN
en.wikipedia.org/wiki/Powdered_milk
www.gidadernegi.org/TR/pdf/surucuoglu.pdf, Divan-ı Lugat-ı Türk'te Adı Geçen Yiyecekler, Metin Saip Sürücüoğlu - Ayşe Özfer Özçelik/:
zafer.teker , 11.10.2020

Bu Sayfayı Paylaş:

Fibiler Üyelerinin Yorumları


Tüm üyeler içeriklere yorum ekleyerek katkıda bulunabilir : Yorum Gir

Misafir Yorumları




Bu Sayfayı Paylaş:

İletişim Bilgileri

Takip Et

Her Hakkı Saklıdır. Bu sitede yayınlanan tüm bilgi ve fikirlerin kullanımından fibiler.com sorumlu değildir. Bu sitede üretilmiş , derlenmiş içerikleri, fibiler.com'u kaynak göstermek koşuluyla kendi sitenizde kullanılabilirsiniz. Ancak telif hakkı olan içeriklerin hakları sahiplerine aittir