Bir temel cümle bir de onu anlam ve göre bakımından tamamlayan bir veya daha fazla yan cümleden oluşan cümlelere birleşik cümle veya karmaşık cümle adı verilir. Bu cümlelerde asıl yargıyı belirten cümleye temel cümle veya ana cümle adı verilir. Temel cümleyi tamamlayan cümleye ise yan cümle adı verilir.
| Sözcük | Açıklama |
| Gelirsen memnun olurum | memnun olurum temel cümle. Gelirsen yan cümledir |
| Adam “ölüyorum” dedi | Adam dedi temel cümle, “ölüyorum” yan cümle |
| Gel ki göresin | Gel ana cümle, göresin yan cümle |
Yan cümlelerinde de kendi yüklem ve özneleri vardır :
| Sözcük | Açıklama |
| Bugün susarsam yarın ölürüm | Bugün susarsam yan cümledir ve susarsam yüklem, ben gizli özne, bugün zarf tümlecidir |
| Gel buraya ki rahat göreyim | Rahat göreyim yan cümledir. Göreyim yüklem, ben gizli öznedir |
Sıralı Birleşik Cümle
Virgül, noktalı virgül , ve, ya .. ya , ne .. ne gibi bağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelerden oluşan cümleye sıralı cümle adı verilir. Eğer ortak bir öğe yok ise bağımsız sıralı cümle olur. Eğer ortak bir öğre var ise bağımlı sıralı cümle olur. Aşağıdaki örneklerde ortak bir öğe yoktur :
| Sözcük | Açıklama |
| Gelen gelir, gelmeyen eve döner | Gelen gelir ile gelmeyen eve döner cümlesi iki ayrı cümledir. |
| Yağız at kişnedi, meşin kırbaç şakladı | Yağız at kişnedi ile meşin kırbaç şakladı iki ayrı cümledir |
Ancak bu örneklerde ortak bir öğe vardır :
| Sözcük | Açıklama |
| Adam geldi, düşündü, döndü | Adam geldi, adam düşündü, adam döndü üç farklı cümlede Adam öznesi ortak olarak kullanılmış |
| Duvarı nem, insanı gam yıkar | Yıkar yüklemi duvarı nem yıkar ve insanı gam yıkar cümlelerinde ortak olarak kullanılmış |
| Bağlamasını aradı, bulamadı | Bağlamasını aradı ve bağlamasını bulamadı cümlesinde nesne olan bağlama ortak kullanılmış |
Fiilimsi Bulunan Cümle
Yan cümlede fiilimsilerin olduğu birleşik cümlelerdir.
| Sözcük | Açıklama |
| Son gülen iyi güler | Son gülen bir yan cümledir. |
| Sevmekten kim hoşlanmaz | Sevmekten bir yan cümledir. |
İç İçe Birleşik Cümle
Eğer başka bir cümle, ana cümle içine de-, say-, gör-, duy- gibi eylemlerle aktarıldığında içi içe cümle şeklinde birleşik cümle oluşur. Aslında cümle içinde cümle vardır.
| Sözcük | Açıklama |
| Bana demezler “ne haber” bugün | Bana demezler bugün ana cümle, “ne haber” yan cümledir. |
| Bu acı sona ersin dilerim | Dilerim ana cümle, bu acı sona ersin yan cümledir ve ana cümlede belirtisiz nesne (neyi diler?) görevindedir |
Şartlı Birleşik Cümle
-se (-sa) eki ile şart belirterek ana cümleye bağlanan cümlelerdir.
| Sözcük | Açıklama |
| Kurt kocarsa itlerin maskarası olur | itlerin maskarası olur ana cümle, kurt kocarsa ise yan cümledir. |
| Ona bakarsan hayat hep güzel | hayat hep güzel ana cümle, ona bakarsan yan cümledir. |
İlgi Birleşik Cümlesi
Ki bağlacı olan birleşik cümlelerine ilgi birleşik cümlesi adı verilir. Ki bağlacı ile yapılan cümlelerde ana cümle ki bağlacından önce olandır.
| Sözcük | Açıklama |
| Yaşat ki yaşayasın | Yaşat ana cümle, yaşayasın yan cümledir. |
| Unutma ki her ölen yalnız ölür | Unutma ana cümle, her ölen yalnız ölür yan cümledir. |
Diğer Bağlı Cümleler
Bir bağlaç ile birbirine anlam olarak bağlı olan cümleler bağlı cümlelerdir.
| Sözcük | Açıklama |
| Gördüm ama anlamadım | Gördüm ve anlamadım cümleleri bağlanmış |
| Geç kaldım ancak iyi oldu | Geç kaldım ve iyi oldu cümleleri bağlanmış |
| Gitti de göremedi | Gitti ve göremedi cümleleri bağlanmış (de buna rağmen gibi bir anlama gelmiştir) |
| Hem çalışıyorum hem okuyorum. | Çalışıyorum ve okuyorum cümleleri bağlanmış |
İçinde her bağlaç geçen cümle birleşik cümle olması gerekmiyor. Bağlaçlar sadece cümleleri bağladığı zaman birleşik cümle oluşur.
