Yardımcı Ünsüzler - Kaynaştırma Sesleri - Bağlama Ünsüzleri

Ünlü ile biten bazı sözcüklerin sonuna ünlü ile bir ek geldiğinde araya \n\, \s\, \ş\, \y\ sesleri girer. Bu seslere kaynaştırma sesleri, yardımcı ses, bağlama ünsüzleri veya kaynaştırma harfleri adı verilir. Kaynaştırma harflerini hatırlamak için yaşasın sözcüğü kullanılabilir. Ancak bazı dilbilimciler sadece \y\ sesini bağlama ünsüzü olarak kabul eder. Diğerlerinin farklı nedenlerde türediğini belirtirler.

• hava+ ı > havayı
• Kapı + a > kapıya
• sevgi + in > sevginin
• araba + ı > arabası
• iki + er > ikişer
• biri + i > birini
• anne + i + i > annesini
• çanta + ı > çantası

\n\ sesi bazı yerlerde sadece üçüncü tekil iyelik eki görevi görür ve ayrı bir ektir. Burada bağlama ünsüzü değildir :

• ev + i + n + de > evinde
• masa + sı + n + da > masasında
• bu + n + u > bunu
• şu + n + u > şunu

Bu nedenle \n\ sesine zamir n’si adı da verilmektedir. \ş\ sesi ise sadece sayılarda kullanılır ve beş-er sözcüğünden dolayı diğer sözcükler de etkilemiştir ve ek halini almıştır

• bir-er > birer
• üç-er > üçer
• beş-er > beşer
• iki-er > ikişer
• altı-ar > altışar

Artık bir bağlama ünsüzünden çok bir -şer/-şar eki oluşmuştur. Sadece burada kullanılmaktadır ve genel bir bağlama ünsüzü görevi görmez. \s\ sesi ise eski dönemlerden gelen bir çoğul ekidir. Örneği anne-s-i ifadesi aslında anne-ler-i gibi bir anlama gelmektedir. \s\ sesinin bir ek olduğu unutulmuş \s\ sesinin bağlama ünsüzü olduğu zannedilmiştir. Tarihi bir süreci içinde bazı sözcüklerin başında \h\ sesi türemiştir :

• öyük > höyük
• örgüç > hörgüç

Alıntı sözcüklerde de rastlanabilir :

• a:veng > hevenk

Tarihi bir süreci içinde bazı sözcüklerin başında \v\ sesi türemiştir :

• ur- > vur-

Tarihi bir süreci içinde az sayıda bazı sözcüklerin başında \n\ sesi türemiştir :

• kılıç > kılınç
• tuç > tunç
• ortaca > ortanca

Başka geçmişte gerçekleşmiş ve bitmiş ünsüz türeme örnekleri :

• olur > oltur (>otur)
• kaplubaka > kaplumbağa
• ut- > yut-

Yabancı dillerden gelen sözcüklerde tarihi süreç içinde iki ünlü arası bir ünsüz girmiştir :

• fiat > fiyat
• konservatuar > konservatuvar
• mai > mavi
• dialogue > diyalog
• pianist > piyanist

Bazı türkçe sözcüklerde de tarihi süreç için \y\ sesi girmiştir :

• ne ise > neyse
• ne idi > neydi
• ne ile > neyle

Bazen sesin uzunluğu da ünsüz türemesine sebep olabilir :

• kehrüba: > kehribar