Sözcük sonunda bulunan \p\, \ç\, \t\, \k\ gibi ünsüzlerin ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında \b\, \c\, \d\, \g\ \ğ\ olarak dönüşmesine ünsüz yumuşaması adı verilir. Ötümsüz olan ünsüzler ötümlü hale gelmesinden dolayı Ötümlüleşme adı da verilir
- kitap > kitabı
- cenk > cengi
- metot > metodu
- elektrik > elektriği
- dolap > dalabı
- burç > burcu
- kilit > kilide
- köpek > köpeğin
- kağıt > kağıdı
- cocuk > cocuğu
- ağaç > ağacı
Tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz :
- at > atın (adın olarak değişmedi)
- top > topu (tobu olarak değişmedi)
- ölç > ölçer (ölcer olarak değişmedi)
- et > eti (edi olarak değişmedi)
- saç > saçı (sacı olarak değişmedi)
- süt > süt (süde olarak değişmedi)
Ancak sonunda \lt\, \nt\, \rt\ ve \nç\ gibi çift ünsüz olanlarda gerçekleşir :
- dört > dördü
- art > ardı
- ant > andımız
- cilt > cildi
- dinç > dincim
İki ve daha çok heceli sözcüklerin sonunda her zaman yumuşama olur. Sadece -t eki alan bazı sözcüklerde bu durum oluşmaz :
- yap+ı+t > yapıtı
- an+ı+t > anıtı
Başka dilden gelen kelimeler de ötümlüleşme olmayabilir :
- millet > milletin (milledin olarak değişmez)
- hukuk > hukuka (hukuğa olarak değişmez)
- hürriyet > hürriyeti (hürriyedi olarak değişmez)
- cumhuriyet > cumhuriyeti (cumhiriyedi olarak değişmez)
- hap > hapı (habı olarak değişmez)
- tip > tipi > tibi olarak değişmez
- devlet > devleti (devledi olarak değişmez)
Arapça -iyet ekinden sonra ek alındığında hiç bir zaman \t\ sesi \d\ sesine dönüşmez.
Bazı yabancı dilden gelenlerde ötümlüleşme oluşur :
- renk > rengi
- denk > dengi
- ahenk > ahengi
- katalog > kataloğu
- sosyolog > sosyoloğu
Özel isimlerde yazıda yumuşama gösterilmez ama seslendirirken yumuşak söylenir :
- Burak’ın (burağın olarak okunur)
- Mehmet’e (mehmede olarak okunur)
- Sinop’a (sinoba olarak okunur)
- Irak’a (Irağa diye okunur)
- Zonguldak’a (zonguldağa olarak okunur)
Türkçe tarihi süreci içinde sözcüklerde bazı seslerde ötümlüleşme gerçekleşmiştir :
- kel- > gel-
- kir- > gir-
- kör- > gör-
- te- > de-
- tıl > dil
- key( giy
- tög- > döv-
- köç > göç
- tolu > dolu
- tokuz > dokuz
- kümüş > gümüş
- temir > demir
- teñiz > deniz
- çipın (sinek) > cibinlik
- sançı > sancı
- boltukınta > olduğunda
boltukınta > olduğunda örneğinde t>d, k>g ve t>d şeklinde üç ayrı ötümlüleşme gerçekleşmiştir.
