Bir sözcüğe ek geldiğinde veya iki sözcük birleştiğinde araya bir ünlü türeyebilir. Bu olaya ünlü türemesi denir.
- bir + cik > biricik
- dar + cık > daracık
- genç + cik > gencecik
- az + cık > azıcık
- ev + m > evim
Pekiştirme olayı da bir ünlü türemesi olarak görülmektedir :
- sap + sağlam > sapasağlm
- güp gündüz > güpegündüz
- düp düz > düpedüz
Yabancı dilden alınan sözcükler dile geçerken ünlü bir ses türeyebilir. Bazıları yazı dilinde gösterilmez sadece okunurken türer :
- station > istaston
- scale > iskele
- statistique > istatistik
- akl > akıl
- fikr > fikir
- ömr > ömür
- tren > tiren (okunuş)
- kral > kıral (okunuş)
- rişte > erişte
- grup > gurup (okunuş)
Başka iki ünsüz olması veya \r\ ve \l\ gibi Türkçede başa gelmeyen seslerin olması nedeniyle sözcük başına bir ünsüz eklenir. Dikkat edilirse station, scale, statistique sözcüklerinde başta iki ünsüz varken, rişte sözcüğünde \r\ ile başlamaktadır. Halk ağzında limon > ilimon, recep > irecep söyleme eğilimi \r\ ve \l\ sesinden kaynaklanmaktadır.
Bazen de araya ünlü girer :
- clup > kulüp
- groshen (kroşen) > kuruş
Fikir, akıl gibi araya ünlü girmiş sözcükler ünlü ek aldığında türemiş ünlü düşer :
- fikir + i > fikri
- akıl + a > akla
Ünlü türemesinin ana nedenlerinden biri yan yana gelmeyen iki ünsüzün bir ünlü ile bağlanmasıdır. Bu nedenle bu ünlülere bağlama ünlüsü adı da verilir.
- ev + m > evim
- el + m > elim
- Mor + msu > morumsu
Normal durumlarda bağlama ünlüsünün gerekli olmamasına rağmen kullanıldığı örnekler vardır :
- el + miz > elimiz
- el + niz > eliniz
Bu örneklerde elmiz veya elniz Türkçeye göre söylemekte sıkıntı olan sözcükler değildir. Ancak buna rağmen araya \i\ girmiştir. Bunun sebebi burada hem -m ekinin hem de -z ekinin olmasıdır. -z eki eski dönemlerden kalma Türkçe ikizlik yapan ektir ve ikiz, omuz, diz, boynuz, göz gibi sözcüklerde yaşamaktadır :
- el + m + z > elim + z > elimiz
Bazı ekler için araya bağlama ünlüsü mü giriyor yoksa ekin kendisinde mi ünlü var tartışmaları olmaktadır. Örneğin dile-k, iste-k sözcüklerindeki -k eki , bağlama ünlüsü alarak mı kon-a-k, sür-e-k oluyor yoksa hem -k eki hem de -ek,-ak eki ikinci bir ek mi var tartışmalıdır.
