Ünlü Uyumu

Tanım: Türkçede bir kelimede bulunan ünlülerin kalınlık-incelik ve/veya düz-yuvarlaklık özelliklerinin benzeşmesi (uygunlaşması) sonucu oluşan uyum (a,ı,u,o kalın, e,i,ü,ö ince , a,e,i,ı düz , o,ö,u ise yuvarlaktır) . Büyük ünlü uyumu (kalın ve ince seslere göre uyum) ve küçük ünlü uyumu (yuvarlak-düz seslere göre uyum) şeklinde iki ünlü uyumu bulunmaktadır

---

Büyük Ünlü Uyumu

Tanım: Türkçe'de ilk hecede kalın ünlü (a,ı,o,u) olan kelimelerde diğer ünlülerin kalın , ilk hecede ince ünlü (e,i,ö,ü) olan kelimelerde diğer ünlülerin ince olması şeklinde olan ünlü uyumu. Örnek olarak ağız, gözlük, dudak kelimeleri verilebilir

---

Küçük Ünlü Uyumu

Tanım: Türkçe'de ilk hecede düz ünlü (a,e,ı,i) olan kelimelerden sonra diğer ünlülerin düz , ilk hecede yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) olan kelimelerden sonra diğer ünlülerin dar yuvarlak (u, ü) veya geniş düz (a, e) ünlünün gelmesi şeklinde olan ünlü uyumu.Örnek olarak yelek, kayık, çocuk, vurmak, dövmek kelimeleri verilebilir

---

Ünsüz Uyumu

Tanım: Türkçede sert(titreşimsiz veya tonsuz, (f,s,t,k,ç,ş,h,p sert ünsüzlerdir)) ünsüz ile yumuşak(titreşimli veya tonlu) ünsüzün arka arkaya geldiği durumlarda (ek geldiğinde veya birleşik kelimelerde) seslerin sertlik ve yumuşaklık bakımından benzeşmesi şeklinde gerçekleşen uyum. Örneğin b-p, c-ç, d-t, g-k, z-s çiftleri birbirilerine dönüşebilmektedir. Örnek olarak kap-dı yerine kap-tı , diş-ci yerine diş-çi dönüşümleri verilebilir

---

Büyük Ünlü Uyumunu Bozan Kurallar ve Kelimeler

Türkçe'de bazı kelemeler ve ekler büyük ünlü uyumuna uymazlar : 

• Başka dillderden gelen kelimeler. Örnek olarak zafer, temaşa, tiyatro kelimeleri verilebilir
• yor , leyin, ken , gil, mtırak, daş (bazen uymaz) , ki (aitlik eki) gibi ekler . Örnek olarak yürüyor,  akşamleyin,  kalırken,  amcamgil, ekşimtrak , dindaş , duvardaki kelimeleri verilebilir
• Bazı kelimelerin zamanla okunuşlarının değişmiştir. Örnek olarak anne (<ana), kardeş (<karındaş), elma (<alma) kelimeleri verilebilir
• Bileşik kelimelerde kural aranmaz. Örnek olarak Çanakale, demirkapı kelimeleri verilebilir

 

---

Küçük Ünlü Uyumunu Bozan Kurallar ve Kelimeler

Türkçe'de bazı kelemeler ve ekler küçük ünlü uyumuna uymazlar :

• Bazı Türkçe kelimeler bu kurala uymaz. Örnek olarak yağmur, avuç kelimeleri verilebilir
• ki (aitlik eki) çoğu kelimelerde uymaz. Örnek olarak yarınki, sabahki, akşamki kelimeleri verilebilir
• Başka dillerden gelen kelimeler. Örnek olarak profesör, aktör kelimeleri verilebilir
• Bileşik kelimelerde kural aranmaz. Örnek olarak Açıkgöz, İlkçağ kelimeleri verilebilir

---

Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Kelimelerde Ekler Son Hecedeki Ünlüye Uyarlar

Büyük ünlü uyumuna uymayan kelimelere gelen ekler , kelimenin son hecesindeki ünlünün kalınlık-inceliğine göre uyum gösterir. Örnek olarak şişmanlık, kardeşlik kelimeleri verilebilir.

---