Söz Sanatları

Edebiyatta kullanılan söz sanatları, temel olarak iki ana bölüme ayrılabilir. Birinci bölüm mecaz veya anlam bakımından yapılan sanatlar , diğer bölüm ses ve şekil ile yapılan sanatlar. Söz sanatları aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir : 

• Mecaza Dayalı Sanatlar (Mecaz : Bir kelime veya kelime grubunu bilinen anlamında farklı olarak kullanma ve bu şekilde kullanılan kelime veya kelime grubu)
  
  
  • Mecaz-ı Mürsel : Bir sözün başka bir söz yerine benzetme amacı olmadan kullanılması. "Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal" cümlesindeki hilal türk bayrağı kastedilmiş ve mecaz-ı mürsel yapılmıştır
  • Teşbih : Bir kişi, konu veya kavramı başka bir kişi, konu veya kavrama benzetme. Örnek :  "Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?"
    
    • İstiare : Benzeyen veya benzetilenden sadece birinin söylenmesi ile yapılır. Yalnız benzetilen söylenmiş ise açık istiare , yalnız benzeyen kullanılmış ise kapalı istiare denilmektedir.
      • Açık İstiare : Bir istiare sanatında sadece benzetilenin kullanılması. "Meleğim ağlamış mı" cümlesinde bir kişi meleğe benzetilmiş ve sadece benzetilen kullanılmıştır.
      • Kapalı İstiare : Bir istiare sanatında sadece benzeyenin kullanılması. "Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl" cümlesinde bayrak , çatlarını çatmış bir insana benzetilmektedir. İnsan kelimesi geçmemesinden dolayı kapalı istiare'dir.
    • Teşhis : İnsan olmayan varlıklara insana ait özellikleri varmış gibi anlatma. "Sevincinden ağlayan, gülen, haykıran rüzgâr" cümlesinde rüzgâra insana ait olan sevinçten ağlama , gülme , haykırma özelliği veirlmiştir.
      • İntak :  İnsan olmayan varlıkların konuşturulması ile yapılır. "deniz ve mehtap sordular seni: Neredesin?" cümlesinde deniz ve mehtap konuşturulmaktadır
  • Kinaye : Bir sözün gerçek anlamını verirken aynı zamanda mecaz anlamını vermek şeklinde yapılır. Asıl amaç gerçek anlam değil mecaz anlamı vermektir. "Gül dikensiz olmaz" cümlesi hem Gül'ün dikensiz olmadığı gerçeğini vermekte hem de her güzel şeyin bir kötü tarafı olduğu fikirini mecaz olarak vermektedir.
  • Tariz : Bir kelimenin veya kelime grubunun görünürdeki kullanımın tam ters bir amaçla kullanılması. Daha çok iğleneme, yerme amaçları ile kullanılır. "Aferin sen bu kafada devam et" cümlesinde tam ters bir iğleneme, alay bulunmaktadır. 
    
• Anlama Dayalı Sanatlar
  
  
  • Mübalağa (Abartma) : Mantığın ve gerçeğin sınırlarını zorlayacak veya aşacak şekilde bir şeyi çok abartarak anlatma. "Âlem sele gitti gözüm yaşımdan" cümlesinde mübalağa sanatı kullanılmıştır
  • Tezat : Birbirine karşı düşünce, duygu ve kavramların birlikte kullanma. "Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz" cümlesinde gülüşme konusunda ağlanması gibi bir tezat bulunmaktadır
  • Hüsn-i Talil (Güzel Neden Bulma) : Herhangi bir olayı gerçek nedeninin dışında daha güzel ve hoşa gidecek bir nedene bağlayarak açıklama. "Güzel şeyler düşünelim diye yemyeşil oluvermiş ağaçlar" cümlesinde ağaçların yemyeşil olması başka bir nedene bağlanmıştır
  • Tecâhül-i Ârif (Bilip de bilmezlikten gelme) : Bilinen bir şeyi bilmiyormuş gibi söylenmesi. "Şakaklarıma kar mı yağdı, ne var ?" cümlesindeki saçlarının beyazlandığını söz söyleyen biliyor olmasına rağmen bilmiyor gibi gözükerek soru sormaktadır.
  • Tenasüp : Birbiriyle ilgili kelime ve kavramların bir arada kullanılması. "Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabip" cümlesinde derd , ilaç , tabib birbirleriyle ilgili kelimelerdir.
  • Tekrir (Yineleme) : Bir söz ve söz grubunun tekrarlanması. "Akşam, yine akşam, yine akşam. O dem göllerde bir kamış olsam" akşam kelimesi tekrarlanmıştır
  • Telmih : Bir sözde geçmişteki ile ilgili bir olay, kişi, inanç vb.. işaret edilmesi. "Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid'i. Bedr'in aslanları ancak bu kadar şanlı idi" satırlarında Bedr savaşı ve askerleri hatırlatılmaktadır
  • Tevriye : İki anlamlı bir kelimenin hem yakın anlamlı hem de uzak anlamlı olacak şekilde kullanılması. Yakın anlamdan çok uzak anlam kastedilir."Bâki kalır sahife-i alemde adımız" cümlesinde Bâki hem şairin adıdır hem de sonsuzluk anlamında gelir. Burada ikinci anlamda kullanılmıştır
  • İstifham (Soru Sorma) : Bir sözün anlamını güçlendirmek için cevap istemeden soru şeklinde söyleme. "Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda ?" cümlesinde aslında bir soru yoktur istifham sanatı yapılmıştır
  • İrsâl-i Mesel : Bir sözde deyim ve atasözü kullanarak onu açıklama şeklinde yapılan söz sanatı. "Tok olanlar bilemez çektiğini aç kalanın Sırtı pek kimseye ahval-i şitâ yaz görünür" cümlesinde tok olan açın halinden bilmez atasözü kullanılmaktadır.
  • Terdîd (Terdit) : Bir söz hiç beklenmeyecek şekilde , okuyucuyu şaşırtacak şekilde bitirme ;
  • Leff ü Neşr :  Bir mısrada veya beyitte birden fazla kavramdan bahsedip daha sonraki mısra veya beyitlerde bu kavramların benzerliği ve karşıtlığından bahsedilmesi şeklinde yapılan söz sanatı. "Bakışların kor ateş. Duruşun durgun su. Biri yakar, biri boğar" cümlesinde ilk mısrada ateş ve sudan bahsedilmiş son mısrada bu iki kavramın karşıtlığından bahsedilmiştir
  • Rücû : Anlamı güçlendirmek için bir sözden döner gibi davranma söz sanatı
    
• Söze ve Sese Dayalı Sanatlar
  
  
  • Cinas (Cinâs) : Yazılışları ve okunuşları aynı anlamları farklı kelimeleri birlikte kullanma. "Eyleme vaktini zâyi / Deme kış yaz oku yaz" şiirinde yaz hem mevsim olarak hem de yazma eylemi olarak kullanılmıştır
  • Akis : Bir cümle içindeki sözleri ters çevirerek söyleme. "Her inişin bir yokuşu, her yokuşun bir inişi vardır" cümlesinde virgülden önce sonrası için akis sanatı kullanılmıştır.
  • İştikak : Aynı türden türeyen kelimeleri bir arada kullanma. "Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler. Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler" şiirinde sevmek ile ilgili kelimeler kullanılmıştır
  • Akrostiş : Bir şiirde mısraların ilk harflerinin anlamlı bir kelime olacak şekilde yapılması.
  • Aliterasyon : Ahenk amacıyla aynı ses, hecenin tekrar edilmesi ile yapılan söz sanatı. " Eylülde melul olduğu gönül soldu da lale. Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hale" l sesi sürekli tekrarlanmıştır
  • Lebdeğmez (Dudakdeğmez) : Dudakların birbirine değidiği ünsüz harfleri (b, p, f, m, v) kullanmadan yapılan söz sanatı. Daha çok Türk Halk şiirinde yaygındır.
  • Seci (Içuyak) : Bir nesirde cümle içinde kafiye kullanılarak yapılan söz sanatı