Sarıkamış Harekatı , 1. Dünya Savaşında, Sarıkamış bölgesinde, Osmanlı devletinin Rusya'ya karşı yapmış olduğu , 1914'ün aralık ayında başlayan ve 1915 başında sona eren, Osmanlıların başarısızlığıyla sonuçlanan harekattır. Bu harekat Enver Paşa'nın başarısızlığı ve basiretsizliği olarak görülmüş ve 90 bin askerin savaşmadan donarak ölmesine sebep olmakla suçlanmıştır.
Sarıkamış harekatı 1. Dünya savaşında başarısız harekatlarından biridir. Bunda kimsenin bir şüphesi bulunmamaktadır. Ancak savaş hakkında başarısızlıklar abartılmıştır. Bu abartmaların bir denedi de Sarıkamış ile ilgili yazılan yazıların ve hatıraların İttihat ve Terakki dönemi sonrasında olmasıdır. Bu nedenle İttihat ve Terakki dönemi sürekli eleştirilmiş ve yöneticileri suçlanmıştır.
90 Bin Şehit Palavrası
90 bin askerin hiç savaşmadan şehit olduğu söylenmiştir ki bu değer doğru değildir. Genelkurmay başkanlığının yaptığı resmi açıklamaya göre muhabereye katılan 3. ordunun asker sayısının 118 bin olduğu, savaşa katılan askerlerin ise 75 bin olduğu belirtilmiştir. Yani tüm katılan askerler şehit olsa bile en fazla 75 bin kişi şehit olurdu ki tüm askerlerimiz de şehit olmamıştır. Kaçan askerler, gaziler ve esir edilenleri kattığınızda değerin çok daha az olması gerekir. Genelkurmaya göre bu sayı 60 bin civarıdır. Ancak 60 bin askerin donarak mı öldüğü ile ilgili bir bilgi yoktur.
Tarihçi Yavuz Özdemir, araştırmaları sonucu 35 bin Mehmetçiğin şehit olduğunu savunmuştur. Ayrıca tek kurşun atmadan donarak öldükleri bilgisinin de doğru olmadığını belirmiştir. Allahuekber dağını aşmaya çalışırken 7 bin askerin şehit olduğunu savunmuştur. Mehmetçiğin çoğu savaşarak ölmüştür. Yavuz Özdemir, "Bir Savaşın Bilinmeyen Öyküsü" kitabında bu konudan detaylı bir şekilde anlatmıştır.
Tarihçi- Yazar Mehmed Niyazi ise şehit olan sayısının 23 bin olduğunu öne sürmüştür. Donan askerler ile ilgili olarak da
Donma olayı Erzurum'un Şenkaya ilçesine bağlı Baldız Köyü'nden Sarıkamış'a hareket eden 25 bin kişilik piyade birliğinde gerçekleşiyor. Bunlardan 10 bininin Sarıkamış'a ulaştığı kesin
açıklamasını yapmıştır.
Mehmet Niyazi'ye ve bir çok yazara göre 90 bin yalanını Ruslar uydurmuştur. Çünkü Ruslar karşı tarafın daha çok asker kaybettiği propagandasını yapmak istemiştir. Yani aslında 90 bin bir Rus yalanıdır ve hala devam edilmektedir.
Tek Kurşun Atılmadı Palavrası
Yapılan açık bir palavrada 90 bin askerin hiç savaşmadan şehit olduğudur. Bu kesinlikle doğru değildir ve açık bir yalandır. Genelkurmayın açıklamalarında 30 bin Rus'un öldüğü belirtilmiştir. Rus kaynakları da benzer olarak bu kadar sayı vermektedir. 30 bin Rus kendi kendine eceliyle ölmediğine göre çoğunluğu savaşta ölmüştür. Tabi ki kötü şartlar ve çetin yol koşullarında binlerce askerimiz de donarak veya hastalıktan ölmüştür. Ancak bu sayı en fazla 10-15 bin civarıdır.
Askeri Plan Yanlış Mıydı?
Sarıkamış Harekatı yanlış planlanmış, hayalci bir plan mıdır ? Bazı askerler en başından plana karşı çıkmış ve planın yanlış olduğunu belirtmiştir. Ancak planın başarılı bir plan olduğunu söyleyen askerlerde bulunmaktadır. Bir askeri harekatın başarılı bir plan mı değil mi olduğunu anlamak için hem iyi bir asker hem de iyi bir askeri tarihçi olmak gerekmektedir. Askerliğini bedelli ve en fazla 1 sene yapmış kimselerin bu konuda ahkam kesmesi doğru değildir.
Genelkurmay daha önce bahsedilen açıklamasında
Sarıkamış Kuşatma Harekatı'nın düşman kuvvetlerinin arkasına düşmeyi hedef alan başarılı bir plan olduğu ancak stratejinin faktörlerinden zaman ve iklim şartlarının iyi değerlendirilememiştir
ifadesi kullanılmıştır. Yani planın başarılı olduğunu ancak uygulamanın başarısız olduğunu belirtmiştir. Görüldüğü gibi Genelkurmay da planı başarılı bulmuş ancak uygulamasının başarısız olduğunu savunmuştur.
Bir görüşe göre de planı bazı askerlerin doğru uygulamamıştır. Başarısız olan veya Enver Paşa ile anlaşamayan bu askerler , daha sonradan yazdıkları anılarda harekat planının başarısız olduğunu savunmuşlardır.
Örneğin 9. Kolordu kurmay başkanı Yarbay Şerif Bey, 1922 de yazdığı anılarında ("Sarıkamış İhata Manevrası ve Meydan Muharebesi") harekatı eleştirmiştir. Şerif bey, Sarıkamış harekatına karşı çıkmış, daha sonra Ruslara esir düşmüş ve Sibirya’daki esaret hayatı üç yıl sürmüştür. Bu nedenle de Enver Paşa'dan nefret etmiştir.
Harekatın gerçekleştirilmesinde başarısız, isteksiz ve yavaş olan, sürekli gecikmeye neden olan 9. Kolordunun Komutanı İhsan Paşa'da Enver Paşa'yı suçlayan hatırat yayınlamıştır. Bu kitap "I. Cihan Savaşı ve Sarıkamış - İhsan Paşa’nın Anıları: Sibiryada Esaretten Kaçış" adıyla bulunabilmektedir. Tahmin edilebileceği gibi İhsan Paşa'da Enver Paşa'dan nefret etmektedir , hatıratından abartmalar ve suçlamalarla doludur.
Yukarıda bahsedilen iki kitap, abartmaların (Ruslar'dan alınan 90 bin şehit vb..) ilk kaynaklarıdırlar. Enver Paşa nefreti ve en başından beri plana karşı olmaları ve askeri olarak da başarısız olmaları (her ikisi de Ruslara esir olmuş ve Sibirya'ya esir hayatı yaşamışlardır) anılarını güvenilmez ve taraflı yapmaktadır.
Son Değerlendirme
Sarıkamış Harekatı sonuç olarak bir yenilgidir ve bunun sorumlusu tabi ki Enver Paşa'dır. Ancak Enver Paşa'dan nefret eden bir kaç askerin anılarıyla , hiç bir ciddi araştırma yapılmadan, ezber suçlamalarla Sarıkamış Harekatı değerlendirilmeye devam edilmiştir. Bugün hala bu konuda ciddi bir araştırmaya ihtiyaç vardır. Ancak kısa bir inceleme sonucu bile 90 bin askerin tek kurşun atmadan şehit olduğu değerlendirmesinin bir palavra olduğu ortaya çıkarmaktadır.
Harekatı da tamamen hayalci bir harekat olarak görmek doğru değildir. Ancak kış şartlarında yapılması çok zor olan bir harekat olduğunun kabul edilmesi gerekir. Eğer başarı olunsaydı sonucun çok değerli olacağı düşünülmüştür ki bu çok zor harekat yapılmaya karar verilmiştir
Kitaplar
- Yavuz Özdemir, "Bir Savaşın Bilinmeyen Öyküsü"
- Nevzat Kösoğlu, "Şehit Enver Paşa"
- Şerif İlden , "Sarıkamış İhata (Çevirme) Manevrası ve Meydan Muharebesi"
- İhsan Paşa - Necdet Öktem ,"I. Cihan Savaşı ve Sarıkamış - İhsan Paşa'nın Anıları: Sibiryada Esaretten Kaçış"
Web Kaynakları
www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/805664-sarikamistaki-buyuk-felaketin-sorumlusu-hafiz-hakki-pasanin-pismanlik-gunluguwww.karar.com/yazarlar/hakan-albayrak/sarikamis-yalanlari-ve-fatmanin-mahzunlugu-2295www.hurriyet.com.tr/sarikamis-in-tarihi-yeni-bastan-yazildi-156250www.haberturk.com/polemik/haber/710163-sarikamistaki-sehit-sayisinin-23-bin-oldugu-iddiasiwww.radikal.com.tr/turkiye/enver-pasanin-torunu-sarikamista-90-bin-askerimiz-olmedi-1170349www.mikrobeta.com.tr/dosyalar/62_132.pdf
