Daha sorunun kendisi bile tartışmalı. İskitler mi Sakalar mı ? İranî mi yoksa Hint-Avrupa mı ? Slav veya Germenic olduğunu iddia edenler de var. Diğer soru Türk mü Turani mi ? Belki İskitler Moğol veya Fin/Macar ?
Belki de soru yanlış ? M.Ö 800 lerden M.S 200 lere kadar yaklaşık bin seneden ve Çin'den, Ortadoğu'ya, Afganistan'dan Doğru Avrupa'ya kadar yayılan bir coğrafyadan bahsediyoruz. Belki de İskit diye tek bir millet yok ? Belki de bazen Türklere bazen İranî halklara İskit deniyor ? Belki M.Ö 500 yılındaki İskitlerle M.S 100 yılladaki iskitlerin hem dil, hem kültür hem de etnik olarak başkalaşmış bir toplumsa ? Veya belki de Türk, İrani, Fin/Macar halklarının zaman zaman birleştiği bir konfederasyon ise ? Veya Türklerin yönetici boy olduğu ve giderek İranîlerin katıldığı bir yapı ise ? Veya tam tersi ?
Bir diğer zorluk da dilleri ile ilgili yetersiz kaynak olması. Özel isimler ile, başka kaynaklarda geçen bazı sözcüklerle bu işi kesinleştiremiyorsunuz. Aynı sözcüğü bazı bilim adamları İranî dillerle açıklıyor bazıları da Türkçe ile.
Bir başka gariplik ise yaşayış şekilleri bugün Kazak, Kırgız, Moğol göçebeleri gibi olmasına rağmen İranî olarak kabul etmeye devam edilmesi. Onlara göre İranîler aslında böyle yaşıyordu; Türk/Moğollar bu yaşama şeklini devam ettirdiler. Bir yandan İskitlerin dini inançlarını İranilere benzetiyorlar. İskitlerle İrani ler arasında başka kültürel benzerlikler buluyorlar vb..
Son dönemdeki gen araştırmaları da kafa karışıklığını gidermedi. İskitler eğer zaten farklı Türk ve İrani boyların karışması ile oluşan bir etnik hikayesi var ise gen araştırmaları bu konuya cevap verebilir mi ? Bugün Rize ve sonrası Karadeniz halkının genetiği Kafkas halklarına Doğu Avrasya genlerine göre daha yakın. Ama Doğu Karadeniz halkı Türk. Yine Balkan Türklerinin genetik dağılımı Türkiye ile Balkan halkları arasında. Türkiye'ye daha yakın olmakla birlikte. Ama sadece genetiğe bakan Balkan Türklerini farklı bir Balkanik grup olarak nitelendiremez miydi ? Bugün Yunanlıların genetik yapısı Hint-Avrupa mi yakın yoksa Ortadoğu'ya mı ? Yine Ermeniler bugün Arami / Süryani, Kafkas ve yakın Asya genetiğine mi yakın Hint-Avrupa'lılara mı ? Bir de kral ve ailesi, askerler ve soylular, esir edilenlerin, hizmetçi olarak çalıştırılanların, önceden veya sonrada birliğe katılanların genetik sonuçlarını farklı değerlendirmek gerekiyor. Genetik tek başına bir etnik kimliği belirlemeye yeterli olmuyor ama destekleyici güçlü bir kanıt olabilir. Maalesef İskitler Türktür iddiasında bulunan, genel Türk tarihi uzmanlarımızın çoğu gen konusuyla pek ilgilenmiyorlar.
Sonuç olarak bir toplumun etnik kimliği, dil, kültürel kodlar ve genetik (veya fiziksel yapıları) birlikte değerlendirince ve zaman boyutu ve coğrafi dağılımlar dikkate alınırsa yapılabiliyor. Bunu yapmak içinde hem dil uzmanı hem tarihçi (hem Türk hem de İranî tarih uzmanı) hem de genetik ve antropoloji anlayan bir uzman olmanız gerekiyor. Böyle uzmanlar olmadığı için de bunun cevabını vermemiz zor oluyor. İş, İskitler hakkında yeni kanıtlar (özellikle dille ilgili) bulmamızı bekleyecek gibi görünüyor.
