Tanım: Geçmişte yaşayan insan topluluklarının yaşadıkları olayları araştıran bilim dalı
Tanım: Geçmişte yaşanan tüm olaylara, durumlara verilen isim. Geçmiş bilgisi

Tanım: İnsanların sözlü olarak anlattıkları bilgilerden yararlanan, anlatılanları kaydedip (ses ve video kaydı olarak) değerlendiren tarih yöntemi veya tarih yazım yöntemi

Tanım: Tarih biliminde tarihçilerin yararlandığını sözlü olarak aktarılmış olan kaynaklar. Efsaneler, destanlar, şiirler, menkıbeler, atasözleri, fıkralar sözlü kaynak olarak kabul edilmektedirler. Son dönemde ses ve video kayıtları da sözlü kaynak olarak kabul edilmektedirler

Tanım: Tarih biliminde tarihçilerin yararlandığını , üzerinde yazı bulunan her türlü kaynak. Devler arşivlerindeki belgeler, kütüphanelerdeki kitaplar yazılı kaynak olarak kabul edilirler

Tanım: Tarihte belirli bir zaman dilimi boyunca süren olaylara verilen isim. Örneğin Fransız İhtilali , İstanbul'un fethi tarihi bir olaydır

Tanım: Tarihte gerçekleşen olaylar("tarihi olay") sonucu , insanlar veya toplumlar üzerindeki uzun vadedeki etkileri ve etkilere verilen isim. Fransız ihtilali tarihi bir olayken, Fransız ihtilalinin dünyaya olan etkisi tarihi olgu'dur

Tarihi olay ve tarihi olgu kavramına Fransız İhtilali olayı ve olgusu örnek verilebilir.

1789'da gerçekleşen Fransız İhtilali bir tarihi olaydır. Fransız ihtilalinin dünya siyasetine olan uzun süreli etkiside bir tarihi olgudur.

Tanım: Tarihteki olayları , herhangi bir belge kullanmadan ve/veya yorumlama yapmadan olduğu gibi , hikaye tarzında anlatan tarih yöntemi. Herodot , bu tür tarih yazıcılarından kabul edilmektedir

Tanım: Tarihteki olayları yazarken öğretici , faydalı sonuçlar ve bilgiler çıkarmaya çalışan tarih yazma yöntemi. Tarihi olaylar, ders alma, ahlaki ve milli hisleri kuvvetlendirme, gelecek için yol gösterme gibi amaçlar ile yazılabilir. Tukididis (Thukydides ve Tukidides) bu tür tarih eserleri veren ilk tarihçidir. Bu tür yazıma "Şe'nî Tarih" adı da verilir

Tanım: Tarihi olayları araştırırken neden-nasıl sorularını soran ve buna cevap vermek için dönemim tüm özelliklerini (ekonomi, coğrayfa, toplumsal yapı, kişiler vb..) inceleyen ve bunlara dayanarak sonuç çıkaran tarih yazım yöntemi. 19. yy'da ortaya çıkmıştır ve bugün modern tarih bu yöntemi kullanmaktadır

Temel tarih yazma yöntemleri aşağıdaki gibidir : 

• Hikâyeci (Rivayetçi) Tarih : Olayları hikaye tarzında aktaran tarih yazımı
• Öğretici (Pragmatik) Tarih : Olaylardan öğretici ve faydalı bilgiler çıkarmayı amaçlayan tarih yazımı
• Araştırıcı Tarih : Olayları neden-nasıl sorularını sorarak , tüm koşulları dikkate alan tarihi yazımı. (Modern tarih daha çok bu yöntemi kullanılır)

Tanım: Sadece özel bir milleti, dini, dönemi vb.. inceleyen tarih

Tanım: Bir konuyu (genel bir konuyu) ana hatları ile inceleyen tarih

Tarih incelenen konunun kapsamına ve konunun inceleniş biçiminine göre iki şekilde olabilir : 

• Genel (Umumî) Tarih : Bir konuyu (genel bir konuyu) ana hatları ile inceleyen tarih. Örneğin "Dünya Tarihi", "Dünya Ekonomi Tarihi"
• Özel (Hususî) Tarih : Sadece özel bir milleti, dini, dönemi vb.. inceleyen tarih. Örneğin "Türk Tarihi" , "Atatürk Devrimleri Tarihi"

Not : Türk Tarihi hem genel bir tarih, hem de özel bir tarih olarak kabul edilebilir. Türkler açısından genel bir tatihken, dünya için özel bir tarihtir

Tanım: Tarih dönemlerindeki toplumlardaki ekonomik olayları ve toplumlar veya devletler arasındaki oluşan ekonomik ilişkileri inceleyen tarih

Tanım: Toplumları ve toplumlardaki değişimleri inceleyen tarih

Tanım: Devletlerin ortaya çıkışı, gelimesi veya ortadan kalkmalarını , devletlerin birbirleriyle ilişkilerini inceleyen tarih

Tanım: Yazının bulunmasından (yazı yaklaşık M.Ö 3200 yıllarında bulunmuştur) sonraki dönemlerdeki insanların tarihine verilen genel isim. Yazı bulunmadan önceki döneme Prehistorya-Tarih Öncesi adı verilmektedir

Tanım: Yazının bulunmasından (yazı yaklaşık M.Ö 3200 yıllarında bulunmuştur) önceki dönemlerdeki insanların tarihine verilen genel isim

Tanım: Lucien Febvre ve Marc Bloch tarafından Fransa'da 1929'da çıkarılan "Annales d'histoire economique et sociale" (Ekonomik ve Toplumsal Tarih Yıllıkları) tarih dergisi ile başlayan tarih ekolü. Diğer toplum bilimlerinden yararlanmayı ve onların bilimsel yöntemlerinin kullanılması gerektiğini öne süren, savaş, diplomasi yerine ekonomik ve sosyal olayları temel alan tarih ekolü veya haraketidir. Ekol adını , derginin adından almaktadır ve bazı kaynaklarda Fransız Annales Okulu'da denilmektedir

Tanım: Tarihte gerçekleşen olaylar sırasında oluşan ve bugüne kalan her türlü yazı, eser, yapıt, sanat eseri, yazıt vb.. gibi kaynaklar. Olayın gerçekleşmediği dönemde oluşan kaynaklar ise "ikinci elden kaynaklar" olarak kabul edilirler

Tanım: Tarihte gerçekleştiği dönemden sonra oluşan veya ana kaynakları kullanarak derlenmiş ve oluturulmuş her türlü yazı, eser, yapıt, sanat eseri, yazıt vb.. gibi kaynak

Tarihtek kaynaklar iki ana kategoriye ayrılabilir:

• Birinci Elden Kaynaklar veya Ana Kaynak : Olayın gerçekleştiği dönemden kalan her türlü kaynak (yazı, eser , yapıt, yazt vb.. ). Örneğin Orhun yazıtları gibi yazıtlar, her türlü devlet evrağı (tutanaklar, maliye kayıtları, mahkeme kararları vb..) birinci el kaynaktır (TBMM cerideleri, Osmanlı Kadı sicilleri). Evliya Çelebi'nin seyahat kitabı gibi seyahat kitapları birinci kaynak kabul edilebilir
• İkinci Elden Kaynaklar : Olayın gerçekleştiği zamandan sonra oluşan veya devrin kaynaklarından (birinci elden kaynak) yararlanılarak oluşturulmuş kaynaklar. Örneğin tarihçiler tarafından derlenen kitaplar (örneğin Reşidüddin'in Cami-ut Tevarih kitabı,   Şecere-i Türkî kitabı Ebu'l Gazi Bahadır Han), Olayın kahramanları tarafından sonradan yazılan anılar (Mustafa Kemal Atatürk'ün Nutuk'u, Kazım Karabekir'in Birinci Dünya Savaşı Anıları kitabı)

Tanım: Tek bir kişinin egemen olduğu yönetim şeklidir.

Tarih birbirinin ardından gelen İğrenç olaylardan oluşmuştur.

Efsâneler, hakikatlerden daha yakışıklı ve uzun ömürlüdür.

Mezarlarda ölen kişinin yanında bulunan ve bilerek koyulmuş eşyalar olduğu yerde kalmalıdır. Aksi takdirde bu ölen kişinin inanncına yapılan saygısızlıktır

Tanım: İçinde eskiden kalan (tarihten kalan) yazılı, çizili, görsel, sesli veya görüntülü kaynağın bulunduğu , belirli bir kurala göre saklandığı (veya tasnif edildiği) ve korunduğu yer. Çoğunlukla devletlerin arşivi olmakta birlikte özel kurum veya şahıslara ait arşivlerde bulunmaktadır

Tanım: Devlete ait yazılı, çizili, görsel, sesli veya görüntülü kaynağın bulunduğu arşiv (arşiv : kaynakların saklandığı ve korunduğu yer) yeri

Tanım: İnsan eli tarafından üretilen (baskı makinesi , fotokopi gibi başka yollarla üretilmemiş olan) eser veya kaynaklara verilen genel isim. El yazması adı da verilir. Bu tür eserlere "yazma eser" ifadesi de kullanılır

Tanım: Matbaa cihazıyla basılmış olan belge

Tanım: Matbaa cihazıyla basılmış ve tarih bilimi için kaynak olan eser

Tanım: Matbaa cihazıyla basılmış ve tarih bilimi için kaynak olan belge

Tanım: Olayların tarih sırasına göre sırayla kaydedildiği eser. Türkçe'de Vekayinâme, Batı ülkelerinde kronik ifadesi kullanılır

En eski kronik , Eusebios(Eusebius) tarafından 323 yılına olan Roma tarihi ile ilgili olayların yazıldığı kroniklerdir

Tanım: Bir ailenin soyağacı
Tanım: Tarihte , bir aile veya kişinin soyaağacı ile ilgili yazılmış yazı veya belge

Tanım: Bir kişi veya ailenin soyağacını inceleyen ve araştıran bilim dalı. Eski dilde İlmü'l-Ensâb adı verimektedir

Tanım: Bir kişi veya ailenin soyağacının detaylı bilgisi

Tanım: Bir kişi veya ailenin soyağacının detaylı bilgilerinin (ensab cetveti) olduğu eser

Tanım: Bir kişinin gezisini (seyahatini) ve gezdiği yerleri anlattığı kitap

Tanım: Özellikle Osmanlı döneminde dış ülkelerdeki elçilerin, bulunduğu ülke ile ilgili gördüklerini, oradaki olan olaylar ve hayat ile ilgili görüşlerini yazdığı kitap

Tanım: Roma imparatorluğunda günlük olayları, halkın okuması için taş veya metal üzerine yazılması şekilde yapılan yayınlar. acta publica veya acta popidi adı ile de bilinir. Dünyanın ilk süreli yayını olarak kabul edenler bulunmaktadır

Dünyanın ilk süreli yayın (gazete-dergi gibi yayınlar) Roma İmaratorluğunda yayınlanan acta diurna'dır

Dünyanın ilk süreli yayını (gazete-dergi gibi yayınlar) tching pao'dur

Tanım: 1828'de Mısır'da, Türkçe ve Arapça olarak yayınlanan gazete

Tanım: 1831 yılında yayınlanan Osmanlı devletinin ilk gazetesi

Tanım: Osmanlı devleti döneminde devletin , vilayetlerin yayınladıkları yıllıklar

Tanım: Bir kişiyi veya olayı anmak , yazılanları herkesin ve gelecek kuşakların okumasını sağlamak için katı bir yüzey üzerine (mermer, taş vb..) yazılmış yazı
Tanım: Çoğunlukla katı bir yüzey üzerine (mermer, taş vb..) mimari veya benzer yapıtların, kim tarafından , ne zaman yapıldığı gibi konularda bilgiler veren yazılar

Tanım: Antik şehirlerdeki (artık kullanılmayan şehirler) mezarlık bölgesi. Çoğunlukla şehrin hemen dışındaki bir bölgedir. Nekro kelimesi ölü, "polis" kelimesi ise "şehir" anlamına gelmektedir

Tanım: Eski zamanlardan kalan , insanların ölülerini koydukları , mermer veya taş gibi sert maddelerden yapılmış kapalı (sandıka benzer) mezar

Tanım: Çok eski bir yerleşme yerinin veya mezarın zamanla toprakla örtülmesi sonucu ortaya çıkmış olan tepe. Höyük içinde, toprak farklı zamanlarda örtüğü için katmanlı bir yapı görülür. MEzar yerleri için Höyük yerine bazen Tümülüs ifadesi de kullanılır

Tanım: Çok eski bir mezarın zamanla toprakla örtülmesi sonucu ortaya çıkmış olan tepe. Tümülüs yerine bazen Türkçe Höyük ifadesi de kullanılır

Tanım: Çok eski bir yerleşme yerinin veya mezarın zamanla toprakla örtülmesi sonucu ortaya çıkmış olan tepe. Höyük içinde, toprak farklı zamanlarda örtüğü için katmanlı bir yapı görülür. Özellikle Orta Asya'da bulunan tümülüsler için Türkçe kökenli kurgan ifadesi kullanılır

Tümülüs ile Höyük bazen birbirleri yerine kullanılabilmektedir. Arasındaki temel fark , tümülüsler mezar yerlerinin , höyükler ise yerleşim yerlerinin zamanla toprak, kum ile örtülmesi sonucu oluşur. 

Not : Tümülüs latince kökenli bir kelime iken , Höyük Türkçe bir kelimedir

Tanım: Eski dönemlerde (kağıt paranın yaygınlaşmasından önce) kullanılan madeni para. Sikkeler değerini altın, gümüş gibi yapıldığı maddeden almaktadır

Tanım: Eski dönemlerde madeni para çıkarma (basma) işlemi

Tanım: Eskiden İslam devletlerinde devlet işlerinin görüşüldüğü kurul

Kaynaklar geneleksel olarak sözlü , yazılı ve diğer görsel kalıntılar (bina, heykel vb..) olarak ayrılmaktadır. Bunlara modern çağdan kalan ses kayıt cihazlarını sözlü, video gibi kaynakları görsel kaynak olarak  düşünülebilir : 

• Sözlü Kaynaklar
  • Efsaneler - Mitler
  • Destanlar
  • Hikayeler
  • Şiirler
  • Menkıbeler
  • Fıkralar
  • Atasözleri
• Yazılı Kaynaklar
  • Arşivler
    • Belgeler
    • Çizili ve Görsel Malzemeler
    • Görüntülü ve Sesli Malzeme
  • Kütüphaneler
  • Vekayinâmeler (Kronikler)
  • Takvim-Yıllık
  • Şecereler (Geneoloji)
  • Biyografiler
  • Hatıratlar
  • Seyahatnameler
  • Süreli Yayınlar (Dergi-Gazaete vb..)
• Arkeolojik Kalıntılar-Müzelik Nesneler
  • Yerleşmeler ve Mimari Ögeler
  • Nekropol kalıntıları
  • Paralar
  • Armalar

Tanım: Tarih araştırmalarında , bir kaynağın geçerli bir kaynak olup olmadığı yönünden incelenmesi ve sonuç olarak kabul edilmesi veya reddedilmesi

Tanım: Tarih araştırmalarında , bir kaynağın içeriğindeki bilgilerin gerçeğe ne kadar uyduğu veya uymadığı yönünden incelenmesi

 

Tarihi kaynakların eleştirisi iç ve dış olarak ikiye ayrılırlar :

• Dış Eleştiri (Dış Tenki) -  Kaynak Kritiği : Kaynağın geçerli bir kaynak olup olmadığının kontrol edilmesi
• İç Eleştiri (İç Tenkit) - Olayların Kritiği : Kaynağın içindeki bilgilerin gerçeğe ne kadar uygun olduğunun kontrol edilmesi

 

Tanım: Bir yazının tarifi ve yazarı (veya kopya eden yazarı) hakkında bilginin bulunduğu bölüm

Tanım: Birden fazla benzeri veya kopyası bulunan belgeler içinde yazara ait olan orjinal nüsha

Orjinali bulunamamış kaynak niteliği taşıyan bir eserin birden fazla kopyayasından hangisinin en iyi nüsha olduğunu anlamak için aşağıdaki iki yöntem kullanılır :

• Tenkitli (Tenkidli) Metin : Eser içinden belirli bölgelerin seçilip aynı veya benzer olanların korunup, diğerlerinin elenmesi şeklinde yapılır. 
• Karşılaştırma : Doğruluğu kesin olan bilgiler ile nüshalardaki bilgilerin karşılaştırılması şeklinde yapılır. Bu şekilde kopya eserin ne kadar güvenilir olduğu anlaşılır

Tanım: Orjinali bulunamamış kaynak niteliği taşıyan bir eserin birden fazla kopyayasından hangisinin en iyi nüsha olduğunu anlamak için kullanılan bir yöntem. Bu yöntemde eser içinden belirli bölgeler seçilip bu bölgelerin birbirine benzediği nüshalar alınır ve diğerleri elenir ve kalan nüshalarda birbirleriyle karşılaştırılır

Tanım: Eski Önasya (Mezopotamya, Anadolu, İran) , Mısır ve daha sonraki Helen ve Roma dönemi tarihi. Bu bölgeler dışındaki bölgeleri Eskiçağ tarihi dışında tutanlar bulunmaktadır

Tanım: Tarihte , Anadolu, Suriye, Arabistan, İran bölgelerini içine alan yerlere verilen isim. Bazı dönemlerde sadece Anadolu için kullanılmıştır

Eskiçağ bölgeleri ana hatlarıyla iki gruba ayrılabilir : 

• Eskidoğu : Eski Önasya (Anadolu, Suriye, Mezopotamya, İran) ve Mısır
• Eskibatı : Ege-Helen ve Roma

Tanım: Duvar ve kil gibi sert yüzeyler üzerine çizlmiş veya boyanmış şekilli yazılar veya resimler
Tanım: 1940'lı yıllardan sonra genellikle kamuya ait duvar veya binaların üzerine boyalar ile çizilen şekil ve resimler

Tanım: Duvar ve kil gibi sert yüzeyler üzerine çizlmiş veya boyanmış şekilli yazılar veya resimler

Tanım: Genellikle boyunun eninden uzun olduğu ve taştan (ahşaptan yapılan da bulunmaktadır) yapılmış dikili yapıtlar

Tanım: Bir yüzeyin üzerinde, yüzeyin daha güzel görünmesi için yapılmış süsler, işlemeler

Tanım: Eski dönemlerde tek bir şehir tarafından yönetilen veya tek bir şehirden oluşan devlet. Eski Yunan'da polis adı verilmektedir

Tanım: Üzerine uzanılabilecek kanepe türü mobilya

Tanım: 2102 yılında yayınlanmaya başlanan ve yayın yönetmenliğini Mustafa Armağan'ın yaptığı tarih dergisi

Tanım: Gelişmiş batı ülkeleri gibi (Avrupa, ABD vb..) olmaya çalışmak , modernleşmek

Tanım: Suriye'de göçebe arap kabileleri
Tanım: Haçlı seferleri döneminde Hristiyanların için müslüman ve/veya arap anlamına gelen ifade

Tanım: Batı dillerinde yakınçağ dönemlerinde , sıradan müslüman adam anlamında kullanılan bir ifade

1888 ile 1935 yılları arasında yaşamış, Osmanlıya karşı Arap ayaklanma örgütmeleye çalışmış, İngiliz subayı ve yazarı

Tanım: Dört halife döneminden sonra Arap İslam devletini yöneten (661 ile 750 arası) hanedan ve bu hanedan dönemindeki devlet. Emevi devleti , 750'da Abbâsi Hanedanı tarafından yıkılmış ve yerine Abbâsiler devleti başlamıştır

Tanım: Emevi devletinden sonra (750 yılı) Arap İslam devletini yöneten hanedanlık. Bağdat merkezli Abbâsi devleti 1258 yılında İlhanlılar tarafından yıkılmıştır

Tanım: Ünlü ve önemli kişilerin, seviyeleri ve önemlerine göre biyografilerin belirli bir üzende bulunduğu , Arap edebiyatının önemli yazılı kaynaklarından olan eserler

1158 ile 1225 arasında yaşamış, otuz dördüncü (1180 ile 1225 arasında) Abbâsî Hâlifesi

1849 ile 1905 arasında yaşamış, Mısır'lı eğitimci ve reformcu. İslamcı modernleşme görüşlerinin en önemli temsilcilerinden kabul edilmektedir

Tanım: Devrilmiş veya zayıf düşmüş bir krallığın veya hanedanlığın tekrar başa geçmesi ve güçlenmesi olayı

Tanım: "Asrın gerekliliklerine uyum" anlamına gelen ifade

Tam adı Kisrâ Enûşirvân I. Hüsrev b. Kubâd olan ve 531-579 arasında yaşamış Sesani hükümdarı. Tüm din ve mezheplere karşı müsamahakâr davranan ve adaleti ile ünlenmiştir

Tanım: Geçmişte yapılmış işlerin toplamı, tarih

Tanım: Yapılmış işlerin veya şeylerin anlatımı, öykülenmesi ve yazıya geçirilmesi

Tanım: Araştırma yoluyla bilme öğrenme
Tanım: Hikaye
Tanım: Tarih

Tanım: Sürekli bir şekilde ileriye devam eden ve döngüsü olmayan tarih. Döngüsel Tarih'in zıttıdır. Çizgisel tarih görüşüne göre tarih sürekli ileriye gider ve tekrar etmez. Döngüsel tarihe göre ise tarihte belirli dönemler sürekli tekrar eder.

Tanım: Tarihte yaşanan bazı dönemlerin tekrar ettiği veya edeceği tarih. Çizgizel Tarih'in zıttıdır. Çizgisel tarih görüşüne göre tarih sürekli ileriye gider ve tekrar etmez. Döngüsel tarihe göre ise tarihte belirli dönemler sürekli tekrar eder.

Tarihe eleştirel ve bilimsel bakış Batıda ancak 18 yy da başlamıştır. Geleneksek tarih anlayışında kopma da bu dönemde başlamıştır.