Freud'un "Totem ve Tabu"sunu okumayanlar için tekrar etmek istiyorum:
İnsan toplumla anlaşma yaparak içgüdülerini sınırlar. Tanrı bu sınırlamanın sonucudur. Tanrı başta sadece ahlakî sınırlamalar getirmek üzere ortaya konulmuş bir olgudur ancak bu tanrının olmadığı anlamına gelmez.
Bunu şu soruyla ortaya koyalım: Hiç olmayan bir şeye ihtiyaç duyduk mu? Kafası ters armut şeklinde bir uzaylıya, yahut kırmızı yağan kara? İnsanoğlu somatik ve psişik ihtiyaçlarını gidermek için eninde sonunda somaya ihtiyaç duymuştur. Yani Freud'un ünlü "Aşk, libidodur." savı da buradan gelmekte. İnsanın ruhanî ihtiyacı aslında tamamen basit bir somatik eylemle giderilebilir. Yani bu da demektir ki tanrı olgusunu ortaya bizim koymamız onun olmadığı manasına gelmez. Tanrı tüm evrene bulaşmıştır.
Bir de tanrının görünmez bir varlık olduğu konusuna değinmek isterim. Tanrı -ki birçok kitap ve sayfalar yazmış sembolist bir yazar- hangi kitabında "Beni asla göremezsiniz." demiştir? Tanrının tüm evrene bulaştığı panteistik savımı kabul edenler bir de şunu düşünmeliler: Tanrının bizim kötülük yapmamızı istememesi nedendir? Çünkü temelde din, ahlakî -ki özneldir- kötü eylemleri azaltmak için vardır. Cevap basit: siz hangi parmağınızın başka birisine dolanmasını istersiniz?